Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги

Ит болаларини сақлаш учун хоналар. Онасидан ажратилгандан кейин ва 6 ойлигигача ит болалари гуруҳ-гуруҳ қилиб сақланади. Улар учун сим тўр билан ўралган, катта - 6х6 м келадиган вольер қурилади. Унинг ичида будкалар ва ўйин учун мосламалар қўйилади. 6 ойлик ёш итларни катта ҳайвонлар сингари жойлаштирадилар.
Итларни якка тартибда сақлаш.
Итни якка тартибда сақлаш учун стандарт ўлчамдаги йиғма будкалар қурилади. Будканинг олдига 1х1,7 ўлчамда шит ётқизилади. Будка ёнида эса устун ўрнатилади. Итни боғлаб қўйиш учун унга халқа бириктирилади. Қишда будка турли иссиқ сақлайдиган ашёлар (эски кўрпа, брезент ва бошқ.) билан ўраб қўйилиши керак. Иссиқ иқлимда будка айвон ёки дарахт остига қўйилиши мақсадга мувофиқ. Агар ховли девор билан ўралмаган бўлса, унда будка аторофида 3х4 м катталикда ва 2 м баландликда ёпиқ девор қурилади. Девор эшиги доим қулфланиб ёпиқ туриши лозим. Итни уйда ҳам сақлаш мумкин, аммо бунда у кунига 3 маротаба сайр қилиниши керак. Уй шароитида сақланадиган ит ўзининг доимий жойига эга бўлиши керак. Жойига унча катта бўлмаган гиламча тўшалади. Ит ётган жойда ҳелвизак бўлмаслиги лозим.


VI. Итларни урчитиш.
Итларни урчитиш усуллари.
Хизмат итчилигидаги наслчилик ишнинг асосий вазифаси - наслдор итларнинг бош сонини кўпайтириш, ит танасининг ташқи шаклини ва конституциясини, олий нерв фаолиятининг типини, жисмоний чидамлиликни, сезги аъзоларниг ўткирлигини ва бошқаларни яхшилашдир. Итларнинг хизмат сифатини яхшилишга йўналтирилган наслчилик иш системасининг негизида учта омил ётади: асосланган танлаш, мўлжалланган жуфтлаш ва итларни урчитишнинг тўғри усули. Хизмат итлардан энг кўп шарқий европа овчаркаси қўлланади. Ундан ташқари бошқа ит зотлари ҳам ишлатилади.
Барча зотдор итлар кўча итларидан кескин ифодаланган экстерьер ва хизмат сифатлари билан ажралиб турадилар. Зотнинг ижобий хусусиятлари систематик равишда бажариладиган сунъий танлаш ва жуфтлаш йўллари билан яхшиланиб туриши керак. Акс ҳолда зот аста-секин ўзининг ижобий хусусиятларини йўқотади.
Урчитиш усули деб энг қимматли хизмат сифатларга эга бўлган наслни олишга йўналтирилган бир ёки ҳар хил зотларга мансуб итларни режали урчитилишга айтилади.
Қуйидаги урчитиш усуллари қўлланади: асл зотли (тоза зотли) урчитиш, чатиштириш, турлараро гибридизация.
Итчиликда асосан асл зотли урчитиш усули, яъни бир зотга мансуб итларни жуфтлаш ва қўшиш қўлланади. Итларни асл зотли усулда урчитиш, зот ичидаги ўзгарувчанликни қўллаш йўли билан итларнинг ишчанлик сифати ва экстерьер шаклларни қувватлаш ҳамда такомиллаштириш каби вазифаларни бажаради. Бунда иложи борича экстерьери ўхшаш ва ишчанлик сифати бир хил бўлган авлодни олишга интилиш лозим. Асл зотли урчитишда зотни ҳартомонлама яхши ва чуқур билиш ҳамда кичик, биринчи кўринишда аҳамиятсиз чекланишларга аҳамият бериш керак. Бундай чекланишлар кейинчалик, зот билан наслчилик ишда, жуда қиммат бўлишлари мумкин. Зот қанча узоқ вақт давомида тоза усулда урчитилса, у шунча мустаҳкам ва сифатли бўлади.
Асл зотли урчитишда қариндошлиги бўлмаган ҳайвонларни урчитиш, ҳар хил қариндошлик даражасида бўлган итларни қариндошлараро урчитиш ва линиялараро урчитиш усуллари қўлланади. Амалиётда кўпинча қариндошлиги бўлмаган ҳайвонлар урчитилади. Бўнда қўшиш учун қондош бўлмаган кўппак ва қанжиқ танланади. Бундай жуфтлашда энг мустаҳкам ва ҳаётга мослашадиган насл олинади. Олинган ит болалар, ишчанлик сифати ва чидамлилиги бўйича ўзларининг ота-оналаридан устун бўладилар.
Қариндошлараро урчитиш системасида ўзаро қондош бўлган итлар қўшилади (ака билан сингил, ота билан қизи ва ҳоказо). Бундай усулни жуда эхтиёт ва аниқ мақсад билан қўллаш лозим. Чунки олинган авлод, бир томондан, аждодларнинг ижобий ҳислатларини ўзига олиши билан бир қаторда, уларнинг ёмон сифатларига ҳам эга бўладилар. Ундан ташқари бундай ҳайвонларнинг ҳаётийлиги ва ишчанлиги паст, скелети кучсиз, ўсиши ва ривожланиши суст, конституцияси кучсиз, тишлари сифатсиз бўлади. Улар касалликларга кўп чалинади. Айрим ҳолларда мажрухлар туғилиши мумкин.
Линиялараро урчитиш энг қийин усул бўлиб ҳисобланади. Линия деб бир зотга мансуб, умумий аждодга эга ва унга экстерьер, конституция ҳамда ишчанлик қобилияти бўйича ўхшаш бир гуруҳ итларга айтилади. Қондош ва завод линиялари бўлиши мумкин.
Қондош линия деб битта наслдор итдан келиб чиқадиган авлодга айтилади.
Завод линияга фақат наслдор ҳайвонга экстерьер, хизмат сифатлари ва наслли хусусиятлари билан айнан ўхшаш ёки ундан устун бўлган итлар киради. Линиялар, уларга асос солган, яъни уларни бошлаган итларнинг лақаблари билан номланади.
Чатиришда ҳар хил зотга мансуб эркак ва урғочи итлар қўлланади. Бу усул асосан янги зотни яратиш учун хизмат қилади. Бундай итлар метис деб аталади.
Урчитишнинг яна бир усулига турлараро чатиштириш яъни турлараро гибридизация киради. Бунда итларни шақал, бўри билан чатиштирадилар.