Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги

д. Сезги аъзолари (тери анализаторлари).
Тери итларнинг танасини ташқи томондан ўраб турадиган мураккаб тузилган қобиқдир. Тери организмнинг ташқи муҳит билан боғланишида ҳам муҳим аҳамият касб этади, итлар ўз териси орқали ташқи муҳит таъсирини сезади ва унга тегишли равишда жавоб кўрсатади. Тери таркибида беш хил рецепторлар яъни оғриқ, совуқ, иссиқ, босим ва кучсиз таъсирларни сезиш рецепторлар мавжуд. Ит улар ёрдамида ташқи томондан берилаётган бирон бир қитиқловчи таъсиротни қабул қилиб олади,
Қитиқловчи таъсиротлар натижасида тери рецепторларида қўзғалиш пайдо бўлади ва у нервлар орқали олдин орқа мияга, кейинчалик эса бош миянинг марказларигача етиб боради. Тери рецепторлари нерв ҳужайраларининг учлари орқали ички аъзоларни ташқи муҳит билан боғлаб, уларнинг бир бутунлигини таъминлайди.
Терининг сезувчанлиги итларни ўргатиш жараёнида наф беради (механик таъсир кўрсатиш усули).


III. Ит зотлари. Итларнинг конституцияси.
1. Ит зотлари.
Ҳозирги даврда айрим хабарларга кўра ер шарида тахминат 500 млн. ит ҳисобга олинган. Шулардан 100 млн. итлар безатки (декоратив) деб ҳисобланади.
Бу итларнинг ҳаммаси 400 зотдан ортиқни ташкил этади. Халқаро кинология федерацияси (FCI) тартиби бўйича ҳар бир зотга ўзининг стандарти мавжуд.
Олти минг йил илгари итлар хонакилаштирилган, ушбу жараён Швейцариянинг торф итлари хонакилаштирилиши билан бошланади.
Қадимдан итларнинг қуйидаги асосий гуруҳлари бўлган: чўпон итлар – овчарка, този итлар, тозисимон исковуч итлар, таксалар, догсимон – қадимги ассирия доги, мастиф, пекинес, япон хин туридаги майда итлар.
Ҳозирги кунда Халқаро кинология федерацияси томонидан итларнинг зотлари 10 гуруҳга бўлинади. Булар 1-гуруҳ – чўпон итлари; 2-гуруҳ – молосслар; 3-гуруҳ – терьерлар, 4-гуруҳ – таксалар; 5-гуруҳ - шпицлар; 6- гуруҳ – қувар итлари; 7-гуруҳ – тозисимон исковуч итлар; 8-гуруҳ – ретривер, спаниеллар; 9-гуруҳ – безатки итлар; 10-гуруҳ – тозилар. Шуни кўрсатиб ўтиш керакки рус спаниели зоти Халқаро кинология федерацияси томонидан тан олинмаган.
Итларни фойдаланувчи гуруҳидан декоратив гуруҳига ўтиш мисоли: 1870 йилда Швейцария Альп тоғларида жойлашган Авлиё Бернар монастирида монахлар тоғларда қор тагида қолиб кетган одамларни топишда ёрдам берадиган кучли итларни яратишди. Монастирнинг номидан бу итлар зотига “Сенбернар” деган исм беришди. Ҳаво бузилганда монархлар итларни одамларни излашга чақириб юборишар эди. Итларнинг белига иккита иссиқ кўрпа ва идишда ром бойланар эди. Итлар тоғ йўлакларнинг ҳар бир метрини ҳидлаб тўрт метр қорнинг тагида қолиб кетган одамни топиб олишар эдилар. Кучли оёқлари билан қорни ковлаб, топилган одамларнинг юзини тили билан ялаб, кейин шу одамнинг ёнига ётиб уни ўз бадани билан иситар эди. Одам ҳушига келгандан кейин, ит одамнинг ёнига шундай мослашар эдики, белидан кўрпа ва ромни олишга қулайлик яратар эди. Агарда одам шулардан ҳам фойдалана ололмаса ит монастирга қайтиб монахларни шу жойга олиб келар эди. Тарих “Барри” лақабли “Сенбернар” зоти тўғрисида айтиб беради. У ўзининг умри бўйича 40 одамнинг умрини асраб қолган. Ҳозирги даврда “Сенбернар” зотли итлар хизматда йўқ ва йиллар ўтиб ўзининг иш сифатларини йўқотишган ва шу билан “Сенбернар” лар декоратив ит гуруҳига ўтказилди. Худди шундай “Пудель” француз зотли ит ўзининг овчи сифатларини йўқотиб, овчи ит гуруҳидан декоратив итлар гуруҳига ўтказилди.