Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

3. ―Just in time‖ мантиғи ва унинг турлари 
Just-in-Time-Production, JIT - ―аниқ вақтда‖ тизими ишлаб чиқаришга 
зарур материалларни синхрон етказиб беришни кўзда тутади: бевосита ишлаб 
чиқариш жойига зарур вақтда, зарур миқдорда, белгилаган сифатда ва 
истеъмолга мос келувчи упаковкада келиши. Маълумотларни узатиш воситаси 
сифатида ѐрлиқлар, карточкалар, тара, электрон хабарлар карточкаси 
(япончасига ―канбан‖), истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ўртасида супермаркет 
тамойили бўйича харакатланади (4-схема): 
 
 
 
 
4-схема. Супермаркет тамойили бўйича канбан тамойили ѐрдамида 
ишлаб чиқаришни бошқариш 
 ―Just in time‖ фалсафасидан доимий тарзда фойдаланиш яширин 
нуқсонларни очиш имконини беради. Чунки, маҳсулот ва деталларнинг 
захиралари ишлаб чиқаришдаги муаммоларни беркитиши мумкин, кунлик 
назорат уларнинг камайишида, носозлик ѐки ишсиз туриб қолишларни очиб 
беради.
Информация оқими 
Материал оқими 
Ишлаб чиқарувчи 
Истеъмолчи 

---

453 
―Just in time‖ тизими бу минимал моддий – товар захираси, деталлар ва 
бутловчи қисмлар, яримфабрикатлар ва тайѐр маҳсулотлардан фойдаланиб 
катта масштабдаги ишлаб чиқаришга эришиш учун зарур тадбирларнинг ягона 
комплексини ўзида акс эттиради. 
Деталлар навбатдаги ишчи операцияга ―аниқ вақтда‖ келиб тушади, 
йиғилади ва ушбу операциядан тезда ўтиб кетади. ―Аниқ вақтда‖ усули – 
―ушбу нарсага зарурат пайдо бўлмагунча, ҳеч нарса ишлаб чиқарилмайди‖ 
мантиқий концепциясига асосланади.
Ишлаб чиқаришдаги эҳтиѐж ушбу маҳсулотга бўлган жорий талаб билан 
яратилади. Қачон маҳсулот сотилганида, ушбу концепцияга мувофиқ бозор, 
ишлаб чиқаришнинг охирги босқичида уни ―тортиб чиқаради‖, ушбу ҳолатда 
эса якунловчи йиғишдан. Бу эса ишлаб чиқариш конвейерини ишга тушириш 
учун сигнал бўлиб хизмат қилади, у ерда ҳар бир ишчи чиқиб кетаѐтган 
детални ўрнини босиш учун матераллар оқими ҳаракатининг аввалги 
участкасидан кейинги детални ―тортиб олади‖. Деталь олинган участка эса, ўз 
навбатида ундан олдинги участкадан деталь олади, шундай давом этиб бориб, 
то дастлабки хом- ашѐни ―тортиб олишгача‖ давом этади. ―Тортиб олиш‖ 
жараѐни тўхтовсиз давом этишини таъминлаш учун ―Just in time‖ 
жараѐннинг ҳар бир босқичида маҳсулотнинг юқори сифатли бўлишини, 
таъминотчилар томонидан ўзининг шартномавий мажбуриятларини аниқ 
бажаришларини ва тайѐр маҳсулотга бўлган талабни тўғри прогноз қилишни
талаб қилади.
Айрим ҳолларда ―Just in time‖ тизимини норасмий тарзда ―катта just in