Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

100 (В х (Рн) 
Р = ————————, 
100 - Рн 
Бунда: (В - корхонада жорий даврда ишлаб чиқарилаѐтган 
маҳсулот ҳажмининг ўсиши, %; 
(Рн - корхона ходимларининг фоизлардаги
ўзгариши, %. 
Иш вақти фондидан самарали фойдаланиш ҳисобига меҳнат унумдорлигининг ошиши 
қуйидаги формула билан ҳисобланади: 
Ос1 - Фн0 
Р = —————— х 100 
Фс0 
Бунда Фс1, Фс0 - мос равишда базис ва режалаштираѐтган

---

114 
даврдаги бир ишчининг самарали йиллик
иш вақти фонди, киши - соат. 
Шуни таъкидлаш керакки, қўшимча эришилган меҳнат унумдорлиги кўрсаткичи 
ишлаб чиқариш омиллари ва мавжуд меҳнат бозорига боғлиқ. 
Корхона қанча ишчи ѐллаши керак, деган саволга жавоб топиш учун меҳнатга бўлган 
талаб нархини, яъни иш ҳақи даражасини аниқлаши керак. 
Ишлаб чиқариш омиллари, шу жумладан меҳнат ресурсларига бўлган талаб - меҳнат 
унумдорлигига боғлиқ. 
Қўшимча эришилган (чегарали) меҳнат унумдорлиги деганда бошқа тенг шароитларда 
ҳар бир қўшимча жалб қилинган меҳнат бирлиги ҳисобига маҳсулот чиқариш ҳажмининг 
ошиши тушунилади. 
Демак, оптималлаштириш заруратидан келиб чиқиб корхонанаи бошқариш барча 
ресурсларни алмаштиришни ѐки меҳнат сарфини қисқартиришни талаб қилади. Уларни 
бунга ҳеч ким мажбур қилмайди, балки рақобат соладиган хавф улрни шунга интилтиради. 
Рақобат шароитида ортиқча ишчи кучи, ишсизлик муаммоси юзага келади. Бундай 
ҳолатда ишчи кучидан рационал фойдаланиш корхона учун қандай аҳамиятли бўлса, давлат 
бошқарув органлари учун ҳам шундай аҳамият касб этади. 
Мисол. Базис даврида корхонада товар-маҳсулотининг таннархи 400,0 млн. сўм.и 
ташкил этди. Ҳисобот даврида меҳнат унумдорлигини 7%га ва ўртача иш ҳақини 5%га 
ошириш кўзда тутилган. Доимий ҳаражатлар миқдори ўзгармас шароитда ишлаб чиқариш 
ҳажми 9%га ошади. Маҳсулот таннархида иш ҳақи - 23%ни, доимий ҳаражатлар - 20% ни 
ташкил этади. 
Таннархнинг неча фоизга пасайганлигини ва келтирилган омиллар таъсирида 
қилинган тежам ҳажмини аниқлаш керак. 
Ечим: 
1. Меҳнат унумдорлигининг ошиши ва иш ҳақининг ошиши ҳисобига маҳсулот 
таннархининг пасайиши: