Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Temir bakteriyalar qatoriga temirning tiklangan birikmalarini oksidlovchi va temir oksidlaridan hujayralari ustida cho’kindi qatlami hosil qiluvchi, taksonomik jihatdan har xil guruhlarga mansub mikroorganizmlar, jumladan ipsimon bakteriyalar, tsian bakteriyalari, fleksibakteriyalar va mikoplazmalar kiradi. Bularni faqat shartli ravishda (oldindan shunday qilingani uchun) litotroflar guruhiga qopshishadi.

Temir bakteriyalar 2 guruhga boplinadi. Birinchi guruhga obligat atsidofil xemolitoavtotroflar kiradi. Ular uchun energiya manbai – temir chala oksidini oksidlash, karbonning yagona manbai esa – SO₂. Bu guruhga, birinchi navbatda, Thiobacillus ferrooxidans mansubdir. Leptospirillum ferrooxidans ham Fe²⁺ ni oksidlashdan olinadigan energiya hisobiga avtotrof sifatida opsa oladi.

Ikkinchi guruhga neytral yoki kuchsiz ishqor reaktsiyali muhitda opsadigan, temir chala oksidini oksidlovchi bakteriyalar kiradi, biroq bu jarayon ularga SO₂ ni assimilyatsiya qilish uchun energiya manbai boplib emas, balki nafas olishda hosil boplgan N₂O₂ ni detoksikatsiya qilish vositasi sifatida xizmat qiladi. Demakki, bular geterotrof bakteriyalardir. Fe²⁺ ning oksidlanishi bevosita N₂O₂ bilan reaktsiya orqali yoki katalaza ishtirokida amalga oshadi.

Bahzi temir bakteriyalarning hujayralari temir gidroksidlaridan tashkil topgan g’ilof ichida iplar hosil qiladi (Leptothrix, Crenothrix, Spirothrix va Chloronema turkumlariga mansub turlar); boshqalari 1 hujayrali (Arthrobacter, Leptospirillum va Ochrobium turkumlariga kiruvchi turlar). Juda mayda, hujayra devorchasi mavjud boplmagan temir bakteriyalari ham bor (Calionella va Siderococcus turlari). Ipsimon va 1 hujayrali temir bakteriyalardan bahzilarining tarkibida xlorofill mavjud (Chloronema, Lyngbia va Sunechocystis turkumlarining turlari). Bahzi temir bakteriyalar (Leptothrix va Caulococcus turlari) nafaqat temir oksidlarini, balki marganetsni ham topplash qobiliyatiga ega.