Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Litotrof bakteriyalar – biozararlanish qopzg’atuvchilari
Litotroflardan biozararlanishning eng faol namoyandalari sulgpfattiklovchi, tion, nitrifikator va temir bakteriyalaridir. Ular qopzg’atadigan metallar korroziyasi, beton, tosh, g’isht va boshqa materiallar yemirilishining oplchami g’oyat katta.

Sulgpfattiklovchi (sulgpfatreduktsiya qiluvchi, desulgpfatlovchi) bakteriyalar (STB, DSB) – poplat, temir va alyuminiyda asosiy anaerob korroziya qopzg’atuvchilaridir. Taxmin qilinishicha, ular qopzg’atadigan korroziyaning mexanizmi ushbu bakteriyalar hayot kechirishi davrida hosil bopladigan qattiq temir sulgpfidi katod depolyarizatsiyasini jadallashtirishi yoki bakteriyalar polyarizatsiyalangan vodorodni istehmol qilishidir.

Sulgpfattiklovchi bakteriyalar sanoatning kopp tarmoqlariga, ayniqsa neftgp va gaz qazib olishga katta zarar yetkazadi. Ular neftgp saqlash uchun qopllaniladigan poplat omborxonalar, turboreaktiv samolyotlarning yonilg’i asbob-uchkunalari, yonilg’i optkazuvchi trubalar va suv tahminlovchi teskari gradirnyalarda faol korroziya qopzg’atadi. Yapon tadqiqotchilarning mahlumotiga kopra, yerosti tunnellarining temirbeton devorlari yemirilishining asosiy sabablaridan biri bu bakteriyalar vodorod sulgpfid chiqarishi va keyinchalik temir sulgpfid hosil boplishidir.

Neftning bakterial bioparchalanishi aerob va anaerob muhitda, 80^oS gacha boplgan haroratda kuzatiladi. Neftgp sathidan pastki qismida neftgp asosan anaerob parchalanadi. Neftda erigan sulgpfat mavjud boplsa, bioparchalanishni sulgpfattiklovchi, agarda erigan sulgpfat oz boplsa, unda metan bakteriyalar qopzg’atadi. Bakteriyalar hayoti uchun lozim boplgan azot, fosfor va kaliyni suvdan oladi. Neftgp bioparchalanishi quyidagi opta salbiy natijalarga olib keladi:

- neftning yopishqoqligi kamayadi (bu esa neftgp chiqishini kamaytiradi);

- neftning solishtirma og’irligi kamayadi (bu esa olingan neftgp mahsulotining sifatini

pasaytiradi);

- neftgp tarkibidagi topyingan va aromatik karbonvorodlarga nisbatan asfalgpt qismi

koppayadi;

- bahzi metallar miqdori oshadi;

- oltingugurt miqdori koppayadi;

- neftgp nordonligi oshadi;

- neftda karboksil guruhli kislotalar va fenollar hosil bopladi.

AQSH ning Oklaxoma shtatida qazib olingan va parchalanishi bopyicha uch guruhga ajratilgan neftning tahlili bunga misol bopla oladi (2-jadval).