Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус

Birinchi xususiyati. Ishlab chiqarishda ishlatilayotgan resursning tanqisligini ifodalovchi o„lchov – baho sifatida.
Ikkinchi xususiyati. Chegaraviy shartni masalaning maqsad mezoni, ya‟ni, maqsad funksiyaga ta‟sir ko„rsatuvchi o„lchov – baho sifatida.
Uchinchi xususiyati. Ba‟zi bir ishlab chiqarish variantlarining samarasini aniqlashda baholash vositasi.
Тo‘rtinchi xususiyati. Ishlab chiqarish xarajatlari va natijalarining yig„indisini balanslashtirishni baholash vositasi.
Optimal rejadagi (dasturdagi) ikkilangan baholarning ushbu ko„rib o„tilgan xususiyatlarini ketma-ket ravishda, batafsil ifodalaymiz.
Birinchi xususiyati. Ishlab chiqarishda resurs tanqisligini ifodalovchi baho – o„lchov sifatida. Ikkilangan baholar cheklangan ishlab chiqarish omillarini masalaning maqsad funksiyasida berilayotgan talablarga nisbatan tanqislik darajasini ifodalaydi. Miqdor jihatidan tanqislik darajasi ishlab chiqarish omillarining samarasini chekli baholarda maqsad funksiyasiga qo„shgan hissasi nuqtai nazaridan ifodalaydi. Ishlab chiqarishni chegaralamagan, limitlanmagan barcha omillarning ikkilangan baholari nolga teng bo„ladi, ya‟ni ikkilangan masalani ikkinchi teoremasidan kelib chiqadiki:

Agar
y_i  0
bo„lsa, unda

bo„ladi.



^aij ^x j ^{ b}i
j1

Agar _a_ij x _j  b_i
j1
bo„lsa, unda


y_i  0
i 1,
2,..., m

bo„ladi.
Optimal rejada (dasturda) to„liq foydalanilgan resurs tanqis resurs deb

hisoblanadi. _a_ij x _j  b_i
j1
va uning ikkilangan bahosi
y_i  0
musbat bo„ladi. Тo„liq

foydalanilmagan resurslar tanqis bo„lmagan resurslar deb ataladi. Ular uchun

^aij ^x j ^{ b}i
j1
va ularning ikkilangan bahosi nolga teng bo„ladi, ya‟ni
y_i  0 .

Тanqis resursning ikkilangan bahosi tanqisligi shunchalik yuqori hisoblanadi.
y_i qanchalik katta bo„lsa, bu resursni

Ishbilarmon chiziqli dasturlash masalasini ikkilangan baholarini bu
xususiyatlaridan amalda foydalanib, ishlab chiqarish firmalarining ish faoliyatini yaxshilashdagi «tor joylarni», ya‟ni qaysi resurs ishlab chiqarishni chegaralab,
«ushlab» turganini aniqlaydi va bu resursdan qo„shimcha topish imkoniyatlarini izlaydi.
Ikkinchi xususiyati. Chegaraviy shartni masalaning maqsad mezoni, ya‟ni, maqsad funksiyaga ta‟sir ko„rsatuvchi o„lchov – baho sifatida. Ishlab chiqarish bilan bog„liq bo„lgan u yoki bu resursning ikkilangan bahosini miqdori agar shu resursning hajmini bir-birlikka ortganida maqsad funksiyaning maksimal qiymati qanchaga ortishini ko„rsatadi. (Ikkilangan baholar to„g„risidagi teoremaga asosan
F(x)  y_i b_i ). Shu bilan birga ishlab chiqarishda to„liq foydalanilmagan resurslarni ikkilangan bahosini nolga tengligini ham tushuntirish mumkin, ya‟ni bunday resurslarning zaxirasini ko„paytirish ishlab chiqarishning optimal rejasiga ta‟sir ko„rsatmaydi, bu esa olinadigan foyda miqdorini ham o„zgartirmaydi.
Ammo shuni ham esda tutish kerakki, ikkilangan baholar ishlab chiqarish resurslari hajmini har qanday o„zgarishidagi samarani baholashga emas, balki ma‟lum bir kichik hajmdagi o„zgarishlariga to„g„ri keladi. Resurslar hajmi keskin o„zgarganida ikkilangan baholarning o„zi ham boshqacha bo„lishi mumkin.

Ikkinchi xususiyatning mohiyati shundaki, uning yordamida firmadagi «tor joylar» ni aniqlash va ularni oldini olish yo„nalishlarini belgilab beradi, eng katta iqtisodiy samarani ta‟minlaydi va umumiy optimallik nuqtai nazaridan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar tarkibini maqsadga muvofiq ravishda o„zgartirishni ta‟minlaydi. Ammo optimal rejani ikkilangan baholarini bunday xususiyatlarida ularni chekli xarakterga ega ekanligi jiddiy o„rin egallaydi. Chegaraviy shartlarni maqsad funksiyaga ta‟sirini aniq o„lchovi bo„lib, chegaraviy shartlarni kichik miqdorga ortishlaridagi baholar hisoblanadi. Ma‟lumki, ikkilangan baholar o„z qiymatlarini o„zgartirmaydilar, agarda optimal reja bazisiga kirgan vektorlar to„plami o„zgarmasa, ya‟ni bunda bu vektorlarni intensivligi (noma‟lumlar qiymati) rejada o„zgarishlari mumkin. Buni quyidagi matritsa ko„rinishidagi modelda ko„rib chiqish mumkin.

bu yerda