¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус

a = e

- nt 

= A1/A2    (9) 

       

§

2.5. Piramidasimon qoziqli poydevorlarni 

                             barpo etish. 

Qoziqli  poydevorlar  turli  konstruksiyalarga  ega  bo’lib,  ularning  har  biri  o’z 

oqilona qo’llanish sohasiga egadir.  

Piramidasimon  qoziqli  poydevorlar  ham  o’zining  samaradar  qo’llanish 

sohasiga  ega,  ularni  quyidagi  grunt  asoslarida  foydalanish  maqsadga  muvofiqdir: 

qum,  loyqali  qum,  cho’kuvchan  lyoss,  suv  shimgan  lyoss,  tuproq,  qumoq,  qumli 

tuproq va shu kabilar. 

Qoqiladigan kalta osma piramidasimon qoziqli poydevorlar ko’pincha qishloq 

xo’jalik  binolari  va  inshootlarida  ustun-to’sin  variantida  oqilona  qo’llaniladi 

(2.5.1-rasm). 

Piramidasimon 

qoziqlar 

qurilish 

maydonining 

muhandislik-geologik 

sharoitlarini hisobga olgan holda texnikaviy-iqtisodiy hisoblar va boshqa variantlar 

bilan taqqoslash asosida qo’llaniladi. 

Piramidasimon  qoziqlarni  o’lchamlari  va  qoqilish  chuqurligi  qurilish 

maydonining  muhandislik-geologik  va  gidrogeologik  sharoitlarini  hamda 

poydevorga  ta’sir  qiladigan  yuklarni  hisobga  olib,  dastlabki  hisoblar  asosida 

aniqlanadi.Piramidasimon 

qoziqlarning 

quyidagi 

o’lchamlari 

maqsadga 

muvofiqdir: 

qoqish chuqurligi - 1=1,5-3,5; 

qoziqni bosh qismi o’lchami - D=0,5-0,8m; 

qoziqni uchi o’lchami - d=0,05-0,1m. 

Ba’zi  grunt  sharoitlarini  hisobga  olib,  qoziqlarni  boshqa  o’lchamlarini 

qo’llashga ruxsat etiladi 

  

---

   Tavsiya etiladigan piramidasimon qoziqlarning o’lchamlari. 

Qoziq 

uzunli- 

Qoziq 

uchidagi   

Qoziq 

hajmi V

q

, 

m

3

 

    Q o z i q n i  b o sh  q i s m i   

o’ l ch a m l a r i 

D, m. 

gi 1m. 

o’lcham- 

lar d,m. 

Qoziq 

ning yon 

yuzasi 

o’

yon

, m

2

. 

 

 

0,5x0,5 

 

 

0,6x0,6 

 

 

 

0,7x0,7 

 

 

0,8x0,8 

 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

1 

0,05x0,05 

V

q

 

0,091 

0,128 

0,171 

0,220 

 

 

o’

yon

 

1.10 

1,30 

1,50 

1,70 

1,5 

0,05x0,05 

V

q

 

0,138 

0,193 

0,258 

0,334 

 

 

o’

yon

 

1,65 

1,95 

2.25 

2,55 

2 

0,1x0,1 

V

q

 

0,207 

0,286 

0,380 

0,485 

 

 

o’

yon

 

2,40 

2.80 

3.20 

3,60 

2,5 

0,1x0,1 

V

q

 

0,258 

0,358 

0,475 

0,609 

 

 

o’

yon

 

3,00 

3,50 

4,00 

4,50 

3 

0,1x0,1 

V

q

 

0,310 

0,430 

0,570 

0,730 

 

 

o’

yon

 

3,60 

4,20 

4,80 

5,40 

3,5 

0,1x0,1 

V

q

 

0,349 

0,487 

0,661 

0,847 

 

 

o’

yon

 

4,20 

4,90 

5,60 

6,30 

4 

0,1x0,1 

V

q

 

0,413 

0,572 

0,760 

0,972 

 

 

o’

yon

 

4,80 

5,60 

6,40 

7,20 

4,5 

0,1x0,1 

V

q

 

0,465 

0,645 

0,855 

1,090 

 

 

o’

yon

 

5,40 

6,30 

7,20 

8.10 

5 

0,1x0,1 

V

q

 

0,516 

0,716 

0,950 

1,220 

 

 

o’

yon

 

6 

7 

8 

9 

Eslatma:    Qoziq hajmi             V

q

=l (D

2 

+d

2

+Dd)/3 

                Qoziqning yon yuzasi     o’

yon

=21(D+d)  

 

Qoziqning  piramidasimon  shakli  hajmli  ponaga  o’xshagan  holda  erga 

botirilganda  yuk  ostida  tirgak  sifatida  ishlashini  ta’minlaydi.  Bu  holat  qoziqni  erga 

botirganda, uning yon tomonlari katta hajmdagi zichlangan gruntni hosil qiladi. 

Qoziq  yuk  ostida  ishlash  jarayonida,  uning  yon  tomonlari  zichlangan  gruntga 

me’yorli bosimni uzatadi. 

Piramidasimon  qoziqlar  zo’riqtirilmagan  armaturali  temir-betonli  butun  tana 

holida  tayyorlanadi.  Qoziqqa  ishlatiladigan  beton  qorishmasi  markasi  V  20  (M200) 

dan kam bo’lmagan holda qabul qilinadi (2.5.2-rasm). 

Piramidasimon  qoziqlarni  armaturalash  konstruktiv  bo’lib,  ularni  tashish  va 

gruntga botirish sharoitlarini hisobga olinadi. (2.5.3-rasm). 

To’liqmas  sinchli  binolar  uchun  devor  osti  poydevorlari  sifatida  tanasi 

ko’ndalangiga armaturalangan avvaldan zo’riqtirilgan qoqiladigan qoziqlarni iavsiya 

etish mumkin. 

---

Qoqiladigan piramidasimon qoziqli poydevorlar shishadigan gruntlar uchun eng 

oqilona bo’lib, metall sarfi kam miqdorda talab etiladi (bitta blokka 4 kg ga yaqin). 

Ularni qoqish jarayonida yon tomonlarga ta’sir qiladigan shishish kuchi deyarli 

to’liq  yo’qoladi.  Ko’ndalang  armaturasiz  avvaldan  zo’riqtirilgan  qoziqlar  nisbatan 

chidamlidir.  Qoziqni  ko’ndalang  kesimi  markazidan  sterjenli  armatura  yoki  yuqori 

mustahkamlikka  ega  sim  o’rnatilib  mahkamlanadi.  Bunda  kalta  qoziq  uchun  po’lat 

sarf 6-7kg ni tashkil etadi. 

Piramidasimon  qoziqli  poydevorlarni  barpo  etishda,  ularni  qoqish  uchun 

prizmasimon  qoziq  va  qoziq-ustunlarni  qoqadigan  qoziqqoqgich  mashinalarni 

qo’llash  mumkin.  Ustun-qoziqlarni  o’rnatishda  va  ularni  erga  kiritish  jarayonida 

alohida  e’tibor  berish  kerak.  Unda  asosiy  diqqat  ustun-qoziqlarni  va  ularni  quyma 

qismlarini loyiha holatida bo’lishiga qaratiladi.  

Ustun  qoziqlarni  vertikalligi  va  loyiha  holatiga  mosligiga  tekshirish  geodezist 

tomonidan amalga oshiriladi. Buning uchun bino bo’ylama va ko’ndalang o’qlaridan 

biriga  o’rnatilgan  ikkita  teodolit  yordamida  ustun-qoziqlarning  yon  tomonlariga 

chizilgan belgilar bo’yicha ikkala yo’nalishda tekshiriladi. 

Ustun  qoziqlarni  dastlabki  erga  kiritishda  kam  balandlikdan  to’qmoqni  uriladi. 

Ustun-qoziqni  1,0-1,5  m  chuqurlikka  qoqib  olingandan  so’ng  vaqtincha  ishni 

to’xtatib, bir sidra nazorat qilinadi. Bir vaqtning o’zida ustun-qoziq holati, to’qmoqni 

harakat tezligi, to’qmoq bilan qoziqni bir o’qdaligi, kallakni holati va boshqalar qayta 

sozlanadi (2.5.4-rasm). 

Erga  kiritish  jarayonida  ustun-qoziq  chetga  qiyshayib  ketmasligi  va 

to’qmoqning zarbasi markaziyligi kuzatib turiladi. 

Ustun-qoziq  er  kiritish  loyiha  chuqurligiga  yaqinlashganda  kafolat  bo’yicha 

zarba  berish  soni  va  har  bir  zarbada  qancha  chuqurlikka  kirish  o’lchami  hisoblab 

turiladi. 2.5.5-rasmda piramidasimon qoziqlardan foydalanib, qoziq ishlarini bajarish 

texnologiyasi ko’rsatilgan. 

Qoziq  kallagi  konstruksiyasi  uni  erga  botirish  usuliga  qarab  turli  shaklda 

bo’lishi mumkin. 

Erga  botirish  uchun  qo’llaniladigan  kallaklar  qoziqqoqgich  mashinalar 

konstruksiyasiga mos holda tanlanadi (2.5.6-rasm). 

Qoziqning  bosh  qismini  buzilishdan  himoyalash  uchun  qoziq  usti  va  kallak 

orasiga yog’och ostqo’yma o’rnatiladi. 

Deformatsiya  moduli  Egr



50  kg/sm

2

  bo’lgan  gruntni  botirishda  to’qmoq 

massasi  qoziq  massasidan  1,5  marta  va  Egr>50  kg/sm

2 

bo’lsa  2  marta  ko’p  bo’lishi 

kerak. Qoziq massasiga kallak massasi ham qo’shiladi. 

I  -  turdagi  lyossli  cho’kuvchan  gruntlarda,  ularning  namligi  yoyilish 

chegarasidagi namlikdan kam bo’lsa, unda grunt qo’shimcha namlanadi. 

SHu maqsadda qoziq markazi bo’yicha diametri 0,25-0,31 D, chuqurligi 0,3-0,4 

l  bo’lgan  dastlabki  quduqlar  qaziladi.  Har  quduqqa  kun  mobaynida  qoziqni 

qoqishgacha,  gruntni  shimishiga  qarab,  0,2-0,3V

q

  hisobida  bir  necha  marta  suv 

quyiladi.  Jadvalda  D,  l  va  V

q

  qiymatlari  keltirilgan.  Qiyalik  joyda  piramidasimon 

qoziqli poydevorlarni barpo etishda turli usullarni qo’llash mumkin: gruntdan chiqib 

---

turgan  qoziqlar  yordamida  (2.5.7-rasm,  a,  b),  bir  xil  yoki  har  xil  uzunlikdagi 

rostverklar (2.5.7-rasm,d). 

Piramidasimon  qoziqlar  ustki  boshida  o’lchami  60  sm  bo’lganda  chegaraviy 

ruxsat  etiladigan  chetlanishlar  reja  bo’yicha  0,1  D  dan  oshmasligi  va  balandligi 

bo’yicha  yig’ma  rostverk 

±

30mm;  yig’ma-yaxlit  rostverk 

±

40mm;  yaxlit  rostverk 

±

50mm bo’lishi kerak. 

Qoziq  qoqish  bo’yicha  ishlar  tugagandan  so’ng,  qoziqli  poydevorlarni  qabul 

qilish uchun yashirin ishlar dalolatnomasi tuziladi, bunda past rostverk ostiga qumli 

asos bajarilishi alohida hisobga olinadi. 

Dalolatnomada qoziqli poydevor qurilishi bo’yicha ish sifatiga baho ko’rsatiladi 

va  qolip  armaturalarni  o’rnatishga,  yaxlit  rostverk  yoki  yig’ma  montaji  uchun 

qoziqlarni bosh qismini tayyorlashga ruxsat beriladi. 

Qolip  va  armaturalar  o’rnatilgandan  va  past  rostverk  chokini  to’ldirish  uchun 

qoziq boshlarini tayyorlangandan so’ng yaxlit rostverkni betonlashga ruxsat beriladi. 

SHunday  qilib,  O’zbekistonning  bo’sh  gruntli  sharoitlarida  piramidasimon 

qoziqli  poydevorlar  barpo  etishni  oqilona  texnologiyasi  ishlab  chiqildi  va  ilmiy 

asoslangan tavsiyanoma tuzildi. 

 

  

         3-BOB. BINO VA INSHOOTNING CHUQUR QO’YILUVCHI 

           POYDEVOR VA ER OSTI QISMINI BARPO ETISH.