|
TA‟LIM-TARBIYA JARAYONIDA O‟QUVCHILARNI YUKSAK
ODOB-AXLOQ SIFATLARINI SHAKLLANTIRISH USULLARI
H.Xudoyberdiyeva, SVXTXQTMOI assistenti
Insonning g‘oyaviy-siyosiy yetukligi va barkamolligi, shaxsning ma‘naviy-
axloqiy kamoloti o‘z vataniga bo‘lgan muhabbati, hurmati, sadoqati bilan
belgilanadi.
Vatan degan buyuk ilohiy e‘tiqodini qalbida to‘la-to‘kis jo qilmagan
insonda imon ham bo‘lmaydi. Inson uchun vatan aziz va mo‘tabar, vatandan
muqaddas va qutlug‘roq tuyg‘uning o‘zi yo‘q va bo‘lmaydi ham.
259
Vatan bizning tomirimiz, o‘q-ildizimiz, tayanch nuqtamiz, hayotimiz
manbaidir. Vatan qiyosi yo‘q bebaho boylikdir. Vatan deganda hamisha o‘zimiz
tug‘ilib o‘sgan, ta‘lim-tarbiya olib voyaga yetgan, necha necha avlod-u
ajdodlarimiz yashab o‘tgan, ularning aqli-idroklari, mehnatlari sarf etilgan
muqaddas yurt ko‘z oldimizga keladi. Vatan bu ota yurt, ajdodlar maskani el-
yurt, halq voyaga yetgan, uning tili, tarixi, madaniyati, urf-odatlari qadriyatlari
chinakamiga shakllanib, chuqur ildiz otib o‘sib kamolot topib boradigan zamindir
vatan muqaddas qadriyat. Mustaqillik maktablarimizni davr talabi darajasida
keng rivojlantirishni taqozo etmoqda. Ta‘lim to‘g‘risidagi qonun o‘qituvchilar
oldiga mustaqil fikrlovchi axloqli, intizomli, o‘z bilimini uzluksiz boyitib
boruvchi yoshlarni tarbiyalash vazifalarni qo‘yibgina qolmay bu yuksak vazifani
bajirish uchun zamin yaratish choralarini ham belgilab berdi.
Intizom va madaniy xulq normalariga ta‘limni tashkil qilish vositasi
sifatida qaraladi. Vaholanki, ular vositagina emas ayni vaqtda butun ta‘lim
tarbiyaviy ishlar natijasidir. Intizom va madaniy xulq normalari dars
ehtiyojlaridan, maqsad va mazmunidan kelib chiqishi kerak.
Madaniy xulq normalari o‘lchov birligi deb quyidagilarni hisoblashimiz
maqsadga muvofiqdir.
1. Ta‘lim faoliyatidagi faollik.
2. Ta‘lim jarayonida o‘quv ishlari bilan band bo‘lish.
3. Diqqatning o‘quv predmeti mazmuniga qaratilganligi.
4. Muloqotlarning ta‘lim predmeti, mazmuniga qaratilganligi.
5. Ta‘lim faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan narsalardan o‘zini tiya bilish.
Intizom, madaniy xulq tarbiyasi, shakli metodlarini ularning maqsad va
vazifalarini belgilab beradi. O‘quvchilarda intizom, madaniy xulq normalarini
shakllantirish
avvalombor,
o‘qituvchi
bilan
o‘quvchi
shaxslararo
munosabatlaridan boshlanadi va bu jarayon, birinchidan, o‘quvchi shaxsiga,
ikkinchidan, ta‘lim predmeti va jarayoniga qaratilgan bo‘ladi. Eng muhimi esa
o‘quvchi shaxsini hurmat qilishga asoslanadi.
O‘quvchilarga ―actual rivojlanish manbai o‘yin‖ yaqin kelajak rivojlanish
,manbai – o‘qish faoliyati o‘rtasidagi ziddiyatni to‘g‘ri hal etish talab qilinadi. Bu
ziddiyatni to‘g‘ri hal qilish, ta‘lim jarayonini, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni
didaktiv o‘yinlar bian boyishini bilishga intilish ehtiyojlarini takomonlashtirib
borishdab iboratdir.
Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va usluksiz jarayon
davomida shakllanadi. Uning tarbiyasiga ota-onasi, maktab, mahalla, do‘stlari,
jamoat tashkilotlari, atrof-muhit, ommaviy axborot vositalari, tabiat bevosita
ta‘sir ko‘rsatadi.
Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, xalq nazdida, inson ona qornidan yaxshi,
yoki yomon bo‘lib tug‘ilmaydi, u birday tug‘iladi. Yaxshi yoki yomonga
aylanishi tarbiyadan, dastavval ota-ona, mahalla-kuy, qishloq, ovul, qolaversa,
jamiyatimiz tuzumiga bog‘liq. Bunda ajdodlar qoldirgan boy me‘rosga
asoslangan oila pedagogikasi, shuningdek udumshunoslik, qadrshunoslik,
elshunoslik an‘analari, jamiyatning bu sohadagi sayi-harakatlari hal qiluvchi o‘rin
tutadi. Ajdodlarimizning ta‘kidlashicha, bola boshdan to‘g‘ri, haqqoniy
tarbiyalansa, u kelgusida yaxshi inson bo‘lib yetishadi, egri yo‘lda tarbiyalansa,
yomon kishiga aylanadi. Zero ―Ko‘chat boshdan, bola yoshdan‖ maqoliga amal
qilish tarbiyaning bosh yo‘nalishlaridan biridir. Shu bois, tarbiyaning mayda-
260
chuydasi, ya‘ni birlamchi yoki ikkilamchisi bo‘lmaydi, hamma narsa hisobga
olinadi, har bir soha chetda qolmasligi, ayni chog‘da tarbiyaning nihoyatda nozik,
injiq, murakkab tomonlari e‘tiborga olingan holda, yetti o‘lchab, bir kesishga
amal qilinadi.
Xalq bisotidagi eng yaxshi tabarruk so‘zlar, duo-olqishlar ham tarbiyaga
qaratilgan. Mustaqillikga erishib, o‘zimizning yorqin milliy istiqlolimizga ega
bo‘lgach, umuminsoniy va o‘zbekona qadriyatlarni har tomonlama chuqurroq
anglay boshladik. Mustaqil vatanga har tomonlama yetuk, mukammal, axloqiy
pok, ma‘naviy ustuvor, imon-e‘tiqodi butun, o‘z xalqi, o‘z ona-Vataniga fidoiy,
jismoniy barkamol kishilar qilib yetkazish uchun ularning axloqiy, jismoniy
tarbiyasiga alohida e‘tibor bera boshladik. Darhaqiqat, Vatan taqdiri, xalq
ravnaqi, mustaqil yurtning kelgusi boshqaruvchisi, yangi avlod tarbiyasi birinchi
o‘ringa chiqdi.
O‘qituvchi va tarbiyachilarning maqsad va vazifalari aniq bo‘lib,
tarbiyaning barcha yo‘nalishlari bo‘yicha tadbirlarni amalga oshirishlari kerak.
Ayni chog‘da xayrli, savobli, hayot guli va sarvari egasi bo‘lmish insonni yuksak
fazilatlar ruhida tarbiyalashdir.
Ushbu kunda o‘qituvchi va ota-onalarning burchi farzandlarini Vatanga
sodoqatli, mehrli va muruvvatli, muhabbatli, imonli, e‘tiqodli, adolatparvar qilib
tarbiyalashdan iboratdir. Bunday fazilatlarni o‘zida kasb etgan yoshlarimiz,
qanday vaziyatda bo‘lmasin, hamma vaqt o‘ziga to‘g‘ri yo‘l tanlay oladi.
Yuqoridagi fikrlardan ko‘rinib turubdiki, inson ma‘naviyatli bo‘lishi uchun
juda ko‘p insoniylik bilimlar sarchashmasidan bahramand bo‘lishi, o‘z ustida
tinmay izlanishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
