Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув

Мамлакат 
тўғрисида 
умумий маълумотлар 

---

34 
иссик кунларнинг куплиги ва қишлоқ хўжалик фаолияти учун муҳим бўлган бошқа 
омиллар билан ажралиб турадиган 10 агроиқлим худудга бўлинади (2.2-расм). 
Тупроги 
Ўзбекистоннинг тупроқ қобиғи мамлакатнинг иқлим шароити ва ўсимлик гуруҳлари 
ташкил қиладиган кенг ҳамда минтақавий баланд зона-ларига қараб ўзгаради. 14 
миллион гектарни (32 %) эгаллаган чўл худудлари тупроғи энг қуруқ ва кескин фарқ 
қиладиган шароитларда шакллан-ган. Бу ерларнинг ҳосилдорлиги паст, 
чиринди-ларга бой эмас (< 1%), намликни ўзига сингди-риш даражаси ҳам паст, 
юқори карбонатли ва шўрланган. Чўл ерлар гуруҳига автоморф ерлар 
[бўз, цумли, 
тацир) 
ҳамда уларнинг гидроморф турлари киради. 
6,7 миллион гектар (15%) майдонга эга буз тупроқли ерлар 
(оч ранг, узига хос туц 
буз ерлар) 
тоғолди ялангликларининг қуйи чегараларидан юқорига қараб тарқалган 
(200 метрдан 700-900 метргача). Буз ерлар чул ерлар дан чириндиларга бойлиги (2-3 
%) ва кам шурлангани (оч ранг буз ерлардан ташқари) билан ажралиб туради. Бун-
дай бўз ерлар лалми в а суғориладиган деҳқончиликнинг мухим ер фонди 
ҳисобланади. Гидроморф ерлар (даштли ўтлоқ ва угли аллюви-ал ерлар) 3,8 
миллион гектарни (умумий майдон-нинг 9 %) эгаллайди. Табиий ва такрорий 
шурланган ҳамда суғориш натижасида емирил-ган бундай ерлар мамлакатнинг 
барча худудларида учрайди. Бироқ уларнинг асосий 
БМТнинг атроф-мухит дастуриининг қуруқлик курсатгичи буйича (ёғингарчилик 
миқдорини потенциал эвапотранспирацияга нисбати) дунёнинг қурғоқчилик 
минтақалари учта минтақага бўлинади: қуруқ 0,05-0,20, япим қуруқ 0,.20-0,50 ва 
қуруқ ярим-нам 0,50-0,65 (Middleton and Thomas, 1992; 1997). 
2.2-расм. 
Ўзбекистоннннг агроиқлим харитаси 
қисми дарёларнинг ўрта ва қуйи оқимлари, Оролбўйи ва паст ерларда жамланган 
Денгиз сатҳидан 1200 ва 1600 метр баландликни турли қалинликдаги қизғиш. 
қунғир ва оч-қўнғир ерлар эгаллаган. Тоғ ёнбағридаги ерлар чириндиларга бойлиги 
(1,58,0 %) в а турли даражада емирилгани билан ажралиб туради: жигарранг 
ерларнинг 70 фоизини сув ўртача ва кучли даражада ювган. Бу ерларнинг 
бўлакларга ажралгани в а ёнбағирларининг тиккалиги сабабли улардан асосан яйлов 
сифатида фойдаланилади. 
Куйи ялангликлар, кўл ҳавзалари ва тоғлар орасидаги пастликларда жойлашган 
ерларни умумий майдони 1,3 миллион гектардан (умумий фонднинг 3 %) иборат 
шўхок тупроцли 
(қолдиқли, қобиқли -момиқ тупроқли, момиқ ва бошқа) ерлар 
ташкил этади. Жами шурхок ерлардан фақат утлоқи ва ботқоқ ерлар таркибида 1,0 
фоизгача чиринди булган чиринди қатламига эга. 12,1 миллион гектардан ортиқ 
майдонни (умумий худуднинг 27,6 %) қумликлар эгаллаган, шунинг 0,5 миллион 
гектардан ортиғини кўчиб врувсиз қумлар ташкил қилади. 

---

35