Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш

Пестицидларнинг кумулятив хоссаларига қараб таснифи.
Сурункасига заҳарланиш ҳоллари препаратларнинг кумулятив хоссалалрига 
(организмда тўпланиб бориши – моддий кумуляция ѐки таъсирининг жамланиб кор 
қиладиган бўлиб қолиши – функционал кумуляция) боғлиқлигини ҳисобга олиб, уларнинг 
шу хоссалалрини билиб олиш ва уларга миқдор жихатидан баҳо бериш катта аҳамиятга 
эгадир. Кумулятив таъсирга миқдор жихатидан баҳо бериш учун ўлимга сабаб бўладиган 
кумуляция коэффициентини ҳисоблаб чиқишдан иборат усул қабул қилинган. Тажриба 
ҳайвонларига узоқ вақт бериб борилганида улардан ярмини ўлиб кетишига сабаб бўладиган 
препарат миқдори (ЛД
50
хроника) ни бир марта берилганида ўлдириб қўядиган миқдори 
(ЛД
50
акута)га нисбатан кумуляция коэффициенти деб ҳисобланади. 
Ана шу кўрсаткичга қараб пестицидлар 4 гуруҳга бўлинади: 

кумуляция коэффициенти 1 дан кам – ҳаддан ташқари кўп кумуляцияланадиган 
пестицидлар; 

кумуляция коэффициенти 1 дан 3 гача бўлган – сезиларли даражада 
кумуляцияланадиган пестицидлар; 

кумуляция коэффициенти 3 дан 5 гача бўлган – ўртача даражада кумуляцияланадиган 
пестицидлар; 

кумуляция коэффициенти 5 дан ортиқ – кам кумуляцияланадиган пестицидлар. 
Ҳимиявий модда организмда нечоғлик суст кумуляцияланса, яъни тўпланиб борса, 
унинг хавфи шунча камроқ бўлади. 
Тери-резорбтив таъсирига қараб таснифи.
Пестицидларни қўлланишида, шунингдек дориланган далаларда ишлаш вақтида 
кимѐвий моддалар кўпинча ишловчилар баданининг терисига тегиб қолади.
Гигиена нуқтаи назаридан қараганда, организмни зарарли таъсирлардан сақлаб 
турадиган тўсиқ – тери орқали кимѐвий модданинг ўтиш хавфи бор-йўқлигини аниқлаш 
жуда муҳим. Препаратнинг шу жиҳатдан нечоғлик хавфи эканлиги тўғрисида уни тажриба 
ҳайвонларининг шикастланмаган терисига сўрилганда ўша ҳайвонларнинг ярмисини тери 
орқали ўтиб ўлдирган миқдорига (ЛД
50
га) қараб фикр юритилади. Мана шу миқдор 
нечоғлик кам бўлса, препаратнинг тери-резрорбтив таъсири, яъни тери орқали сўрилиб, 
кўрсатадиган таъсири шунча кўп бўлиб чиқади. Бундан ташқари, тери-орал коэффициенти 
деган мезондан ҳам фойдаланилади. Бу коэффициент тери орқали организмга ўтиб, 
ҳайвонлардан ярмисини ўлдирадиган препарат миқдори (ЛД
50
) нинг нисбатидир. Ана шу 
иккала мезонни ҳисобга олиб туриб, пестицидлар 3 гуруҳга бўлинади: 

тери-резорбтив таъсири жуда кучли препаратлар – ЛД
50
300 мг/кг дан, тери-оғиз 
коэффициенти 1 дан кам бўлади; 

тери-резорбтив таъсири сезиларли препаратлар – ЛД
50
300 - 1000 мг/кг, тери-оғиз 
коэффициенти 1- 3 атрофида бўлади; 

тери-резорбтив таъсири кам ифодаланган препаратлар – ЛД
50
1000 мг/кг дан, тери-
оғиз коэффициенти 3 дан ортиқ бўлади. 
Ташқи муҳитда чидамлилигига қараб пестицидлар тўртта гуруҳга бўлинади: 

жуда чидамли препаратлар – арзимас даражада учувчан ѐки учмайдиган, атмосфера 
шароитлари таъсирида ўзгармайдиган пестицидлар. Булар камида 2 йилдан кейингина 
заҳарсиз таркибий қисмларга парчаланиб кетади; 

чидамли препаратлар, буларнинг заҳарсиз таркибий қисмларга парчаланиб кетиши 
учун 0,5 – 2 йил керак бўлади; 

ўртача чидамли препаратлар – кам учувчан ѐки атмосфера шароитларининг таъсири 
остида секинлик билан ўзгарувчан пестицидлар. Булар 1-6 ой ичида заҳарсиз таркибий 
қисмларга парчаланади; 

кам чидамли препаратлар, буларга учувчан ѐки сув, кислород ва карбонат ангидрид 
гази таъсири остида парчаланиб кетадиган ѐки полимерланиб қоладиган моддалар киради. 
Уларнинг заҳарсиз таркибий қисмларга парчаланиш вақти 1 ойдан ошмайди. 

---

286 
Пестицидлар нечоғлик чидамли бўлса, аҳоли учун улар шунчали хавфли ҳисобланади, 
чунки ташқи муҳит объектларида узоқ сақланиб қолади.