Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш


Мавзуси: «Конвейерда иш бажарилганда ва масофадан бошкарувда физиологик



Download 4,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/394
Sana30.04.2022
Hajmi4,92 Mb.
#600154
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   394
Bog'liq
Mehnat-gigiyena-majmua-12.02.18 (1)

Мавзуси: «Конвейерда иш бажарилганда ва масофадан бошкарувда физиологик 
ва гигиеник хусусиятлар» 
 
Режа: 
1. Гурух усулида иш бажаришни ташкил килиш гигиеник ахамияти. 
2. Монотония, гипокенезия, чарчаш холатларини юзага келтирувчи 
холатларнинг гигиеник таърифи 
3. Технологик жараѐнларга ва жихозларни автоматик бошкарув физиологик 
ва гигиеник хусусиятлари. 
4. МИТ, Эргономика хакида тушунча 
5. Салбий холатларни олдини олиш чора-тадбирлари.
Таянч сўз ва иборалар: 
меҳнат гигиенаси, ишлаб чиқариш, жисмоний ва ақлий 
меҳнат, эргономика, монотония, гипокинезия, касалликлар, зарарли ва хавфли омиллар, 
профилактик чора- тадбирлар.
 
Ишлаб чикариш самарадорлигини оширувчи мехнат жараенини турларидан бери – 
конвейер ишлаб чикариш жараени хисобланади. Унинг асосчиси Тейлор хисобланиб, мехнат 
жараенини булак кисимларга булган ишлаб чикариш жараени ишчилар, ишчилар жараенида 
бир операцияни бажариш натижасида ишлаб чикариш унумдорлигини оширганлар. 
Иш бажариш вактида айрим илгор ишчилар иш вактида айрим операциялардан бир 
неча сонияларда бажаришлари натижасида иш куни давомида куп махсулот ишлаб 
чикарадилар. Натижада шу вакт мобойнида корхонадаги бошка ишчиларни хам шундай 
тезликда иш бажаришга талаб килинар эди. Тейлор инсонни «Харакатлантирувчи механим» 
деб номлаган. 
Бизнинг тушунчада конвейер системаси мехнат жараенини яхшилаш билан бирга иш 
вактида организмдаги физиологик реакциялар инобатга олинади. 
Замонавий кетма-кет конвейер мехнатини ташкиллаштириш курсаткичлари: 
а) чегараланган мехнат хажмини операцияларга булиниши; 
б) операция кетма-кетлигига караб иш жойларини жойлаштириш; 
в) деталларни операциядан операцияга узатиш учун махсус транспорт мосламаларини 
куллаш; 
г) бир бутун жараен ва иш операцияларини бунга буйсиниши конвейер жараенини 
мохияти – хар бир ишчи операцияларни бир хил вактда бажарилиши. 
Ритм- бу физиологик жараенини ташкиллаштириш.
Бир хил ритмда бажарилаетган ишлар натижасида динамик стериотип хосил булади. 
Бу динамик стериотип тез ва мустахкам ривожланиб, организмдаги харакат, модда 
алмашинув ва циркулятор органларига таъсир этади. 
Конвейер мехнатида физиологик ва гигиеник бир канча кизиктирувчи саволлар 
мавжуд. 
1. рационал гигиеник мехнат шароитини яратиш (еритилганлик, вентиляция ва 
бошкалар); 
2. мехнат ва дам олиш тартибини ташкил этиш; 
3. иш жойини ташкиллаштириш; 


19 
4. иш кучи ва иш хажмини тугри таксимлаш, технологик жараенини кетма-кетлигини 
хисобга олган холда; 
5. конвейер ритмини урнатиш. 
Бу масалалар корхонани техник-мухандис ходимлари билан бирга хал этилиши керак. 
С.И. Крапивинцева ва бошка олимлар тамонидан металларни конвейер усулида кайта 
ишлаш жараенида организмдаги физиологик реакциялар урганилганда панжа ва 
бармокларнинг майда мускуллари тез харакат килади. 
Ишни кескинлашганлиги иш вактида дам олиш танаффусларини вактига ва соатига 
боглик. 
Мисол: Металлни кайта ишлаш конвейер жараенида иш бошланишидан кейин 
биринчи икки соат вакт давомида ишлаб чикариш жараени ортади. (операцияларни бажариш 
учун кам вакт сарфланади). Иш ритми сакланади, физиологик курсаткичлардан пульс 
частотаси камаяди ва куриш мотор реакциясини латент даври хам камаяди. 
Лекин иш кунининг иккинчи яримида пульс уриши ортади, куриш мотор реакциясини 
яширин даври хам узаяди. Ишчиларни иш фаолияти хам пасайиши кузатилади.
Хулоса: Иш жараенини яхшилаш максадида иш кунини биринчи яримида ишчиларга 
купрок зурикиш бериб, иккинчи яримида камайтириш керак. 
Бундан куриниб турибдики, иш кунининг биринчи яримини охирида ва иш кунининг 
иккинчи яримида иш фаолияти пасаяди. Ишчиларда «чарчаш» кузатилади.
19 асрда Америка олими инженер Тейлор металл киркиш корхоналарида биринчи 
марта конфейерни куллаган, узи конструкция килган. Илмий техника тараккиѐти 
ютукларини амалиѐтга тадбиги - ишлаб чикаришни ташкил этишни турли хил формаларини 
вужудга 
келтиради. 
Тула 
автоматлаштириш, 
масофадан 
бошкариш, 
комплекс 
механизациялаш, конвейер усули, оким усули ва бошкалар. Буларнинг натижасида куйидаги 
ижобий окибатларга эришилади: 
1) Иш унумдорлиги ортади. 
2) Чикарилаѐтган махсулот сифати яхшиланади. 
3) Ишнинг огирлиги камайди. 
4) Энергия сарфи камайди. 
Булар билан бир каторда бир канча салбий окдбатлар хам юзага келади: 
1) МНС ва 2 сигнал системаси иштирокида бажариладиган ишлар ортади. 
2) Кам харакат - гипокинезия вужудга келади. 
3) Монотония холати вужудга келади. 
4) Янги омиллар йул-йулакай х,осил булиши ѐки мавжудларини таъсири кучайиши 
мумкин. 
Конвейер усулида ишни ташкил этишда мехнат гигиенаси масалалари 
нималардан иборат? 
Конвейер усулида ишни таш кил этишда албатта куйилган 4 та шарт 
бажарилиши лозим: 
1) Технологии жараѐн майда булакларга булиниб, уларни бажарилишига чекланган 
вакт ажратилади. 
2) Иш жойлари технологик жараѐн буйича кетма-кет жойлаштирилган булиши 
шарт. 
3) Хамма иш жойлари орасида махсус кузатиш воситалари (транспорт, инвентар 
ѐки кузаткичда) урнатилиши керак. 
4) Хамма технологик жараѐн бир хил ритмга булинган булиши керак. 
Конвейерлаштирилган мехнатнинг асосий турлари 5 хил гурухга булинган булиши керак.
Бу булиниш куйидаги курсаткичлар асосида боради: 
1) Операциядаги элементлар сони. 
2) Операцияни бажаришга кетган вакт (сек.) 
3) Юкнинг огирлиги (кг) 
4) Иш бажариш зонаси (м) 


20 
5) Тана холати 
6) Харакатлар сони (соатига) 
7) Харажатлар тавсифи 
8) Асосий функцияларнинг зурикиши. 
Конвейер усулда иш бажараѐтганда иш турига караб 2та омилга катта ахамият 
берилади: 
1) Гипокинезия 
2) Монотония холати. 
Монотонлик - мехнатни жуда тез-тез такрорланиши, оддийлик мехнат 
харакатларининг ѐки кабул килинаѐтган кузгатувчиларнинг бир хиллик хусусиятидир. 
Маълум вакт давомида даврий бир хил ишни бажариш элементар холат – монотония 
холати дейилади. 
Агар иш жараенида иш куни хронометриясида 60% ишни бир хил омил ташкил этса 
бундай иш монотон иш дейилади. 
Монотон мехнат икки категорияга булинади: 
1. бир хил харакат натижасида юзага келадиган монотония холати; 
2. монотон холат ва келиб тушиши маълумот дефицит жараен натижасида келиб 
чикувчи монотония мехнати. 
Яккол монотон бажариладиган иш чарчашга ва асабни заифлашувига олиб келади. 
Монотония холати ишчиларни зерикишига кузатиш холатини пасайишига, уйкув 
холатига, апатия холати, ишга кизикишни йуколишига олиб келади. Монотония холатида 
куп ишлаш натижасида урта ва катта ешдаги ишчиларда гипертензив реакцияларнинг келиб 
чикишига мушак ва таянч аппарат системаларини касаланишига, статик ва динамик 
зурикишга олиб келади.
Монотонияни ривожланиши – гиподинамияга олиб келади. Бу эса уз холида иш 
кобилиятини пасайишига олиб келади. 
Физиологик текширув натижалари шуни курсатдики монотония мехнат кобилиятига 
мосланишига кийин ривожланади, бу эса уз навбатида касалланишни усишига олиб келади. 
Айникса ешлар уртасида (йилига 30%)ни ташкил этади. 
Шундай килиб, замонавий ишлаб чикаришдан фарклий уларок конвейерлар, автомат 
цех жараени монотония, гипотензия, таянч аппаратларининг локал мушак зурикишларини 
олиб келишига сабаб булади. Бу эса уз холатида иш сифатини камайишига, чарчашга, асаб 
мушак системаси билан боглик касб касалликларига олиб келади. 
Вакт давомида бир хил харакатни дойимий такрорланиши И.П. Павлов «Бир 
хужайрага узлуксиз таъсир, тормизланиш холатига олиб келувчи таъсир,- деб»,Введинский 
бу холатни – парабиоз холати,- деб атади. 
Конвейерни салбий тамонлари: 
Конвейерни жуда юкори тезликда харакатини содир булиши, дам олиш тартибини 
норационал холати, ишдаги доимий узгаришлар, айрим мушакларни ута зурикиш холати 
намоѐн булади. 
Бажарилиш операция элементларини сонига бажарилиш вактига, махсулот 
огирлигига, иш жойига, иш холатига, бир соатда харакат сонига, асосий харакатларни 
бажарилиш кучига караб конвейер мехнати 5 гурухга булинади. 
Монотония холатини олдини олиш чора тадбирлари: 
1.
Бажариладиган операцияларни йириклаштириш, яъни майда ва оддий 
операцияларни ута мураккаб, йирик операцияларга алмаштириш. Бу жараен мехнат 
унумдорлигини 5% оширади. 
2.
Смена давомида бир операцияни бошка операциялар билан алмаштириш. Иш куни 
давомида бир канча операцияларни бажариш натижасида иш самарадорлигини 20% 
ортишига олиб келади 
3.
Бажариладиган операцияларни йириклаштириш, яни майда ва оддий 
операцияларни ута мураккаб, йирик операцияларга алмаштириш; Бу жараен мехнат 


21 
унумдорлигини 5% оширади. 
4.
Смена давомида бир операцияни бошка операциялар билан алмаштириш. Иш куни 
давомида бир канча операцияларини бажариш натижасида иш самарадорлигини 20% 
ортишига олиб келади. 
5.
Бажариладиган операциялар сонини чегаралаш. Бу уз навбатида мехнатни 
кескинлигини камайишига олиб келади. 
6.
Иш куни давомида конвейерда иш ритмини алмаштириш жараенини куллаш: иш 
кунини биринчи яримида иш темпини ошириш, ишни иккинчи яримида иш темпини 
камайтириш. 
7.
Конвейер конструкциясини рационаллаштириш. 
8.
Мехнат ва дам олишни тугри ташкиллаштириш, яъни хар бир иш оралигида 5-10 
дакикали танаффуслар ташкиллаштириш 
Иккинчи гурухдаги конвейер ишида иккита 7-10 дакикали танаффусларни 
ташкиллаштириш тавсия этилади (биринчиси иш бошланганидан сунг 2-2,5 соатдан кейин ва 
иккинчиси иш тугашидан 1,5-2 соат олдин). 
Учинчи гурух конвейерлар ишида 3 та 10 минутли танаффуславрни ташкиллаштириш 
тавсия этилади (биринчи иш кунини яримида битта танафус, иккинчи иш кунини яримида 
иккита танаффус). 
Туртинчи гурх конвейер ишида 4 та танаффус ташкиллаштириш тавсия этилади 
(иккита 10 минутлик ва иккита 15 минутли танаффуслар хар 1-1,5 соатдан сунг).
Бу танаффуслар мусикий куринишда, ишлаб чикариш гимнастикаси – кул ва оекларни 
масаж килишдан иборат. 
Яна бир профилактик чора тадбирларга – оптимал иш шароитларни ташкил этиш хам 
киради. 

Download 4,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   394




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish