106
"Пестицид " тунунчасига, антиботиклар ва бошка кимѐвия
моддалар, кишлок
хужалигида кенг кўлланиладиган усимликлар усиш жараѐнини бошкарувчи кимѐвий ва
фармакологик воситалар, минерал угитлар кирмайди.
Пестицидларни кенг кўлланилиши ижобий окибатлар билан бирга кўпгина салбий
окибатларга олиб келиши мумкин. Бу кимѐвий воситалар биологик актив моддалар булиб,
одам организмига хам таъсир этиши мумкин.
Шуни кузда тутиш керак-ки пестицидлар улар билан бовосита ишловчиларга таъсир
этибгина колмай, ташки мухитда таркалишлари окибатида /хаво, тупрок, сув, озик-овкат
махсулотлари/ одамларга бевосита таьсир этишлари мумкин.
Юкоридагилар гигиена фанининг олдига пестицидлар салбий таъсирини чукур
урганиш ва уларни олдини олиш чора тадбирларини ишлаб
чикишдек мухим вазифаларни
куяди. Пестицидлар салбий таъсири куйидагиларга богликдир:
I. Охирги икки ун йилликлар мобайнида бутун дунеда пестицидлар кулланилишини
купайиши кузатилмокда. Хозирги пайтда дунѐда йилига 1,25 млн.тонна пестицидлар ишлаб
чикилади. Бу эса урта хисобда бир гектар ерга 200-300 г. тугри келади. Бу курсаткич АКШ да
2-3 кг/ га. тугри келади.
Ўзбекистонда пестицидлар 1947 йилдан бошлаб кулланилмокда. 1967 йилга келиб
пестицидлар кулланиш микдори 27 мартта ошди, 1989 йилга келиб 850 минг тоннага етиб I
гектар ерга уртача 20 кг пестицид тугри келади. Республика буйича эса бу курсаткич 3
кг/г га.тенгдир.
2.
Пестицидлар хилларининг купайиши ва узгариши.
Хозирги пайтда дунѐда. 900 хилдан купрок пестицидлар кулланилмокда. Шакли
жихатдан эса 10000 хилдан ошиб кетади.
Республикамизда 1940 йидда 15 хил пестицидлар
кулланилган булса, бу ракам 1955
йилда 27 ни. 1960- 47, 1962-100, 1970-1990 йилларда аса 160 га етди. 1947 йилгача ноорганик
кимѐвий препаратлар /олтингугурт, сурма, фтор/ булса,
1947-1957 йилларда булар каторига никотин,ТХФМ,фосфор органик бирикмалар
кушилди. 1957-1967 йилдарда хлор, фосфор, сурма органик бирикмалари кушилди. 1980-
2000 йилларда булар каторига сунъий пиретроидлар гурухи кушилди.
3. Кенг майдонларда пестицилдар кулланиши. Агар саноатда кимѐвий моддалар
хавога
технологик сабаблар, санитар технологик
.
воситаларни йуклиги ѐки маромида
ишламаслиги ва бошка сабаблар окибатида ажралиб чикса, кишлок хужалигида эса кимѐвии
моддалар /пестицидлар/ атайлаб ташки мухит объектларига таъсир этдирилади.
/усимликларга, ерга/ бунинг натижасида пестицидларнинг 80 %
,
ташки мухитга таркалади
/А.Е. Павлов/.
Пестицидларни кулланиши кенгайиши окибатида уларни сайера буйлаб кенг
таркалишига олиб келади. Бу
атмосфера хавосини сувларини, тупрокни ва озика
махсулотларини ифлосланишига олиб келади. Бу кунгилсиз окибатларнинг яна бир сабаби
пестицидларни бир мухитдан иккинчисига ута олиш хусусиятидир.
Пестицидлар усимликларга сепилиши натижасида у тупрокка хам тушади. Тупрокдан
атмосфера ѐгинлари, экиш сугоришдаги сув оркали хавзаларига утади. ифлосланган сув
оркали кишилар ер хайвонларни организмига тушиши мумкин. Пестицидлар кулланиши
натижасида атмосфера хавосига пестицидлар тугридан-тугри тушса тупрокдаги пестицидлар
чанг таркибида хавога чикиши мумкин. Айрим сабабларга кура ута ташки мухитда чидамли
хлор органик бирикма ДДГ Гренландия музликларидаги пингвинлар ѐнида ,
планктон
таркибларида аникланганлиги кайд этилган.
Айрим пестицидлар /айникса хлорорганик / усимлик таркибига утиш хусусиятига эга.
Бу эса олинган хосилни таркибида ѐтган эарарли кимѐвий моддалар пайдо булишига олиб
келади.
4. Пестицидлар биологик активлиги окибатида маълум захарли хусусиятларга
эгадирлар.
5. Якин ва олис таъсир окибатлари борлиги.
107
Якин таъсир окибатдарига уткир, сурункали захарланишлар кирада.
Олис таъсир окабатларига - жинсий хужайраларга /гонадотроп/ хомиланинг усиш ва
ривожланишига /эмбриатроп / таъсир хромосомаларга /мутаген/ шиш, пайдо килиш/
бластомоген/ сезувчанлик даражасини ошириш /аллерген / юрак томирларига/
кардиоваскуляр/ таъсирлар киради.
Do'stlaringiz bilan baham: