Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш



Download 4,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/394
Sana30.04.2022
Hajmi4,92 Mb.
#600154
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   394
Bog'liq
Mehnat-gigiyena-majmua-12.02.18 (1)

Органик эритувчиларнинг таснифи. 
Органик эритувчилар кимѐвий таркибига караб 4- гурухга бул инадилар: 
углеводород, спиртлар,мураккаб эфир гурухлари мавжуд. Углеводород гурухи уз 
навбатида уч гурухга булинадилар 
I- 
гурухи. Ароматик углеводородлар. Уларга: бензол, ксилол, ва уларнинг 
нитрохосилалари: Нитро бензол, динитробензол, нитрохлорбензол киради. 
Бензол, ксилол анилин хосилаларига: Аминолбензол, (анилин), диалинобензол (урсол) 
ва нафтиламин киради. Демак, юкорида кайд этилган органик эритувчилар 
ароматикугливадородлар гурухига киради. 
Углеводордларнинг 2-гурухи ѐг каторли углеводородлардир. Уларга метан, этан, ва 
уларнинг хлорли хосилалари, турт хлорли углерод ва дихлорэтан киради. Органик 
эритувчиларнинг иккинчи гурухи спиртлар гурухи , метил, этил, пропил, бутил, спиртлар 
киради. Органик эритувчиларнинг 3-гурухи мураккаб эфирлар булиб уларга этилотитан ва 
бошкалар киради. Органик эритувчиларни 4-гурухи: кетонлар ва олтингугуртнинг 
бирикмаларидир, уларга: ацетон, олтингугуртли углерод киради. 
Органик эритувчиларнинт физик ва кимѐвий хоссалари. 
Органик эритувчиларнинг хаммаси суюк моддалар хисобланадилар барчаси маълум 
хидга эга булган моддалардир. Органик эритувчиларнинг хаммаси учувчанлик хусусиятига 
эга. Бу хусусиятни учувчанлик хоссаси органик эритувчи булишига сабаб булган. Органик 
эритувчиларнинг учувчанлик хусусиятини эътиборли томони шунда-ки, бу моддалар 
ишловчиларнинг иш зонасидан органик моддаларни юкори канцентрацияси хосил булиши 
мумкин. Бу хусусият органик эритувчиларнинг салбий томони хисобланади. Ижобий томони 
шундаки, органик эритувчилар ишловчиларнинг иш зонасида маълум бир концентрация 
хосил килиб, хонадан тез учиб кетади ва захарланиш кам учраши мумкин. 
Учувчанлигига караб органик эритувчилар 3- гурухга булинадилар:
- Енгил учувчан моддалар гурухи. Уларга: ацетол, бензин, эфирлар, киради. 
- Уртача учувчан моддалар гурухи. Уларга: спирт, фенол, ароматик углеводородлар ва 
уларнинг хосилалари киради: 
- Кам учувчан моддалар. Уларга: толуол, ксилол, олтингугуртли углерод киради.
Органик эритувчиларнинг учувчанлигига хос умумийлик шундаки, уларни барчаси
организмга наркотик таъсир курсатади. Органик эритувчиларни умумий ва хусусий таъсири 
уларни ишлаб чикаришда куп кулланилаѐтган алохида вакилларини куриб чикамиз. 
Бензол - хуш буй хидли суюклик булиб, уй температурасида бугга айланади,. 79
0
С 
кайнайди, осон алангаланади. Унинг буглари хаводан 3 мартта огиррок., сувда унчалик 
эримайди, кон зардобида анча куп эрийди. Бензол тошкумир смаласини курук хайдаш, 
нефтни перикислаш йули билан олинади. Саноатни турли тармокларида ѐглар, лаклар, 
буѐклар, каучуклар эритувчи сифатида фойдаланилади. Шунингдек у суяклардан мойни 
чикариб экстракция олишда, кийимларни химиявий усул билан тозалашда кенг кулланилади. 
Бензол ишловчилар организмига таъсир килиш, ундан захарланиш даражасида унинг 


70 
хаводаги буглари канцентрациясининг куп-озлилигига богликдир. Бензол билан уткир 
захарланиш кам учрайди, уртача ва сурункали захарланиш куп учрайди. Бензол липоидларни 
эритиш кобилиятига эга булганлиги сабабли, хаммадан аввал олимоидларга бой булган нерв 
хужайраларини захари хисобланади. Марказий нерв системасига таъсир килиб-наркотик 
таъсир хусусиятига эга. Бензол кон ишлаб чикарувчи органларга таъсир курсатади. Бу 
бензолни хусусий таъсири хисобланади. Таъсир натижасида лейкацитоз, гемоглабин, 
эритроцидлар ва кон пластинкалар микдори кескин камаяди, кон томирларини мурт булиб 
колиши натижасида геморрагия пайдо булади. Бензол таъсирида аѐлларда файз куриш 
бузулиши мумкин. Бензол терига таъсир этиш натижасида экзема ривожланиши мумкин. 
Бензол захарлийлик даражасида, яъни токсикология таснифи буйича (хайвонларда) улим 
чакирувчи микдор 32.0 га тенг. Наркоз чакирувчи - 25.0 га тенг, сурункали захарланиш 
микдори 0.2 га тенг. Рухсат этилган микдори эса - 5.03 тенг. Дихлорэтан - икки хлорли 
оддий модда хисобланади. Бу модда катта органик моддаларни эритувчиси сифатида яъни 
каучук, резина, смолаларини ундан ташкари ѐглар, мойлар, мум, алиф ва бошкалар киради. 
Дихлорэтан токсикологик хусусияти буйича хайвонларда улим чакирувчи микдори 35 га, 
наркоз чакирувчи микдори, 20га тенг. Одамларда сурункали захарланиш чакирувчи микдори 
0.5 мг/м га тенг. Дихлорэтан оддий бензол сингари одам организмига таъсир натижасида 
марказий нерв системасига таъсир килади, наркотик таъсирига эга ва ундан ташкари 
паренхиматоз органлардан жигар буйрак функцияларига таъсир килади. 4-хлорли углерод-
рангсиз узига хос хидга эга булган модулланиш даражаси жуда кенг, айникса кимѐ резина 
саноатлари ва органик синтезларда куп ишлатилади. Айникса каучук резина, смолаларининг 
эритувчиси сифатида куланилади. Таъсир доирасида худди дихлорэтан билан бир хил, 
марказий нерв системасига таъсир этади, наркотик таъсир хусусиятига эга ва паренхиматоз 
органларига таъсир этади. 
Токсикологик текширувлар шуни курсатади-ки, 4 хлорли углерод улим чакирувчи 
канцентрацияси (хайвонларда) 70 мг/лга,наркоз чакирувчи канцентрация 50 мг/лга, 
сурункали захарланиш чакирувчи (одамларда) канцентрация эса 2 мг/л га тенг. Рухсат 
этилган микдори (РЭМ)-20мг/л га тенг. 
Ацетон - рангсиз узига хос хидга эга булиб, тез ут олувчи суюкликдир. Кулланиш 
даражаси жуда кенг. Саноатда нитроцелюлозалар, смолалар ва химия махсулотлар 
эритувчиси сифатида кулланилади. Ацетон нафас йулларидаги шиллик пардаларни 
китиклайдиган, организмга таъсир этади. Бунинг натижасида ларингит, фарингит, бош 
огриги, бош айланиш холатлари марказий нерв системасига таъсир этиши ва наркотик 
таъсирга эга эканлигидан далолат беради. Ацетон захарлилик яъни токсикологик даражаси 
экспериментал хайвонларда урганилган. Бунда улим чакирувчи микдори- 150.0мг/л га, 
наркоз чакирувчи микдори 150.0 мг/л га, одамларда сурункали захарланиши -5.0 мг/л га 
рухсат этилган микдорда эса 200 мг/м га тенг. 
Бензин - уткир хидли тез ут оладиган, одатдаги хароратда бугга айланадиган 
суюкликдир. Бензинни буги ховодан огир булиб, нормал температурада бинолар ховосининг 
пастки катламларида туради. Бензин кулланиш доираси жуда кенг: Ишлатиш максадларига 
кура хар 4 - гурух моддаларни эритувчиси сифатида, ѐкилги сифатида кенг микѐсда 
ишлатилади. 
Бензин нафас йулларига тери оркали ва огиз оркали (шахсий гигиена коидаларига 
риоя килинмаганда) таъсир этиш мумкин. Бензин билан захарланиш унинг концентрациясига 
боглик. Марказий нерв системасига таъсир этади ва агалютинациялар, истерик 
характеридаги холатлар, яъни эзмалик, бош айланиши руй беради. Сурункали захарланишда 
бу ходисалар кучайиб, конга таъсир натижасида анемия холати юзага келади. 
Метил спирти узига хос маълум хидга эга булган модда физик ва кимѐвий хоссаси 
буйича этил спиртига ухшаш, лекин таъсир даражалари кучли хисобланади, нафас йуллари 
оркали, огиз оркали тасир этади ва куриш нервига кучли таъсир килиб баъзан улимга сабаб 
булиши мумкни. 


71 
Сурункали захарланишда бош огриги, бош айланиши ходисалари руй беради. Куз 
нури хиралашади. Захарланиш хусусияти хайвонларда улим чакирувчи микдори 120.0 мг/м, 
наркоз чакирувчи микдори - 60 мг/м, одамларга сурункали захарланиш концентрацияси 0.2 
мг/л га, рухсат этилган микдори (РЭМ) - 5 мг/л га тенг. 

Download 4,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   394




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish