Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш

Иш пайтида газлар алмашинуви ва энергия сарфланишини аниқлаш
. 
Иш бажараѐтганда ишнинг оғирлигини белгиловчи кўрсаткичлардан бири бу вақт 
бирлигидаги энергия сарфланишидир. Бу кўрсаткичга қараб бажарилаѐтган иш оғирлиги 
бўйича қуйидаги категорияларга бўлинади: 

енгил иш – 2,5 ккал/дақ гача (120-150 ккал/дақ); 

ўртача оғирликдаги иш – 2,5 дан 4,1 ккал/дақ гача (150-250 ккал/дақ гача);

оғир ишга 4,1 ккал/дақ (250 ккал/дақ) дан юқори бўлади. 
Лекин шуни ҳисобга олиш керакки, фақат энергия сарфланишига қараб ишнинг оғир 
ѐки енгиллиги хақида тўлиқ хулосага келиш мумкин эмас. 
Меҳнат физиологияси ва гигиенаси амалиѐтида энергия сарфланишини воситали 
колореметрия услуби ѐрдамида аниқланади. Бу услуб принципи асосида организмда нафас 
олиш жараѐнида содир бўладиган газлар алмашинувини миқдорий жиҳатдан аниқлаш керак. 
Газ алмашинувини аниқлаш қуйидагича олиб борилади. Дуглас услубида ўпка 
вентиляцияси аниқланаѐтган пайтда Дуглас қопидаги нафас билан чиқарилган ҳаво унинг 

---

208 
газлари таркибини % миқдорини аниқлаш учун махсус газ қабул қилган, шиша пипеткага 
(150-200 см
3
ҳажми) олинади. 
Бу ҳавонинг (нафас билан чиқарилган) газлар таркибини аниқлаш учун махсус газ 
анализатарларидан фойдаланилади. Улар ѐрдамида ҳаводаги CО
2
ва О
2
миқдорини аниқлаш 
мумкин. 
Атмосфера ҳавосининг газлар таркиби бизга маълум, шунинг учун нафас билан 
чиқарилган ҳавонинг умумий ҳажми ва унинг таркибини аниқлаб олгач, атмосфера ҳавоси ва 
нафас билан чиқарилган ҳаводаги газлар (CО
2
ва О
2
) таркибининг % миқдоридаги фарқига 
қараб, организмда ютиб қолинган кислород ва чиқарилган карбонат ангидридининг (CО
2
) % 
миқдори аниқланади. Ўпка вентиляциясининг ҳажмини билган ҳолда организмда нафас 
олиш жараѐнида бир дақиқа давомида ютилган кислороднинг ва чиқарилган карбонат 
ангидридининг абсолют миқдори (ҳажми) аниқланади. Бу иккала катталикка қараб нафас 
коэффициенти аниқланади. (яъни нафас билан чиқарилган CО
2
нинг ютилган О
2
га нисбати). 
4-жадвал