Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш

Иккинчи босқич
: қурилиш лойиҳалари санитария экспертизаси. 
Меҳнат гигиенаси врачи қурилиш лойиҳаларини ҳозирги кунда амалдаги санитария – 
гигиена қоидалари ва нормативлари талабларига жавоб беришини аниқлайди. 
Санитария – гигиена хизматига қуйидаги лойиҳалар экспертизага тақдим этилади: 

ўзгартиришлар киритилган намунавий лойиҳалар; 

лойиҳалаш жараѐнида амалдаги санитария – гигиена қоидалари ва нормативларига 
тўла риоя қилиш иложи бўлмаган лойиҳалар. 
Гигиеник талаблар тўла амалга олиниб тузилган лойиҳалар санитария экспертизасига 
тақдим этилмаслиги мумкин. Бу ҳолда тўла жавобгарлик лойиҳа раҳбари зиммасига 
юклатилади. 
Лойиҳаларни санитария экспертизасига асосан лойиҳа ташкилоти тақдим этади. 
Зарурият вужудга келганда лойиҳани экспертизасига буюртмачи ҳам тақдим этади. Агар 
зарурият вужудга келса санитария хизмати ҳар қандай қурилиш объекти лойиҳасини 
экспертизасини ўтказиш ҳуқуқига эга. 
Лойиҳалаш босқичида ҳал этиладиган масалалар:

объектни саноат майдонида жойлаштириш, функционал минтақалаш. 

ишлаб чиқариш бинолари майдонини режалаш. 

технологик жиҳозларнинг санитарий меъѐрларга мос келиши. 

иш жойларини меҳнат физиологияси, эргономика ва нот талабларига асосан 
ташкиллаштириш. 

ишлаб чиқариш вентиляцияси. 

табиий ва сунъий ѐритилганлик. 

ишчиларга маиший-санитар хизмат кўрсатиш. 
Қуйдагилар расмийлаштирилади:

лойиҳа бўйича хулоса – 303/у ш.; 

лойиҳа ҳақида хулоса қайд этувчи журнал – 304/у ш. 
ДСЭНМ меҳнат гигиенаси бўлимида қурилиш лойиҳалари қуйидаги қисмлари 
экспертизасидан ўтказилади: 

корхона бош режаси; 

цехларда технологик ашЙўлар (дастгоҳлар, мосламалар ва бошқалар) жойлаштириш; 

маиший хизмат хоналари; 

вентиляция; 

ѐритилганликни уюштирилиши. 
Лойиҳа санитария экспертизасига қуйидаги ҳужжатлар билан бирга ДСЭНМга 
йўлланилади: 
Йўлланма – бу ҳужжатга лойиҳа қайси ташкилот томонидан буюртирилганлиги, 
лойиҳаланганлиги, санитария эпидемиология назорати маркази билан келишиш керак бўлган 
масалалар кўрсатилади. 
Тушунтириш хати лойиҳада кўзда тутилган мақсад, технологик жараѐнни тавсифловчи 
техник маълумотлар сони, ишчилар сони, ишни ташкил этилганлиги, корхонада турли 
мақсадлар учун сарфланадиган сув ҳажми ва бошқалар келтирилади. 
Ҳозирги кунда амалдаги тартибга биноан лойиҳа экспертизасини ДСЭНМ да 15 кун 
мобайнида, керак бўлса айрим ҳолларда 30 кунгача кўрилиб чиқилиши керак. 

---

188 
Корхона бош режаси экспертизаси. 
Бош режа бу корхона учун ажратилган ер майдонида бинолар ва қурилмалар 
жойлаштирилиш режасидир. 
Бу лойиҳа экспертизасида қуйидаги масалалар ҳал этилади: 

технологик жараѐннинг хавфли ва зарарли ишлаб чиқариш омиллари ва улар ажратиб 
чиқарадиган манбалари кўрсатилган ҳолдаги қисқача тавсифи; 

бинолар орасидаги масофани табиий шамоллатиш, ѐнғиндан ва портлашдан 
хавфсизлик томонларини ҳисобга олган ҳолда баҳолаш; 

бинолар жойлашишини улар ориентациясини шамол йўналишини, технологик 
жараѐннинг изчиллигини ва асосий зарарли омилларини ҳисобга олган ҳолда баҳолаш; 

бинолар типи, қаватлилиги, хоналар ўлчами, пардозлаш материаллари, жиҳозлар 
жойлашуви, ишлаб чиқариш зарарли омиллари, ишчилар сони, аэрация ва табиий ѐритиш 
имкониятлари; 

саноат майдончасини зоналарга бўлиниши (технологик эҳтиѐж ѐки санитария гигиена 
талаблари билан белгиланади), транспорт алоқалари, яѐв юриш учун мўлжаллангн 
йўлларнинг борлиги; 

лойиҳалаштирилаѐтган жиҳозлар ва технологик жараѐнлар алоҳида параметрларнинг 
(кўрсаткичларнинг) гигиеник талабларига мувофиқлигини баҳолаш, механизация, 
автоматизацияни, узлуксизликни герметикликни ташкил қилиш, иш жойларини, қўл
ускуналарини мақсадга мувофиқлаштириш ва бошқаларни баҳолаш; 

ѐрдамчи бино ва хоналарнинг борлиги ва уларнинг жойлашиши: маъмурий идора, 
маиший овқатланиш шаҳобчалари, тиббий пункт ва бошқалар; 

сув таъминоти ва канализацияни баҳолаш (сув таъминотини ҳисоблаб чиқиш ва сув 
манбаининг унга мувофиқлиги, оқава сувларини тозалаш ва сув хавзаларига тушириш 
шароитлари ва бошқалар), атмосфера ҳавосини ҳимоя қилувчи қурилмаларнинг 
мавжудлигини баҳолаш. 
Лойиҳанинг сув таъминоти, канализация ва атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш 
бўйича ечимларнинг коммунал гигиенаси врачи билан биргаликда кўриб чиқиш мақсадга 
мувофиқдир. 
Ишлаб чиқариш ѐритиш лойиҳаларини гигиеник баҳолашда қуйидаги схемага амал 
қилмоқ мақсадга мувофиқдир: 

ѐруғлик манбасини танлашни, ѐритиш тизимларини, ѐриткичларни ва уларнинг 
вертикал ва горизонтал бўйлаб жойлашишини баҳолаш; 

кўз билан ажратилиши лозим бўлган энг кичик деталнинг ўлчами унинг фон билан 
фарқига, ѐритиш системаси ва манбаига боғлиқ ҳолда турли ишлар учун ѐритилганлик 
даражасининг тўғри танланишини қараб чиқиш ва баҳолаш; 

лойиҳада кўрсатилган ѐритилганликни текширув ҳисоблари ѐрдамида баҳолаш; 

авария ҳолларига мўлжалланган ѐриткичлардан ҳосил бўладиган лойиҳалаштирилган 
ѐритилганликни тавсифлаш ва баҳолаш; 

ѐриткичлар ва дераза ойналарини тозалаш усуллари ва муддатларининг лойиҳадаги 
ечимларини баҳолаш. 
Ишлаб чиқариш вентиляцияси лойиҳаларини гигиеник экспертиза ўтказганда 
қуйидагилар ўрганилади ва баҳоланади. 

вентиляция ўрнатилишини тақозо қилувчи асосий зарарли омилларни кўрсатган ҳолда 
технологик жараѐннинг тавсифи; 

танлаган вентиляция системаси ва унинг цехда жойлашишини (ҳаво берадиган ва 
cўрадиган тешикларнинг цех ичида тўғри жойлашиши); 

ҳаво олиб келувчи вентиляциянинг ташқаридаги ҳаво оладиган ва ҳаво тортадиган 
вентиляциянинг ташқарига чиқариб ташлайдиган тешикларнинг жойлашишини баҳолаш; 

---

189 

лойиҳалаштирилган вентиляция ишлаши билан таъминланиши кўзда тутилган 
санитария шароитларининг (метеошароитлар, чанг, зарарли газ ва буғлар концентрацияси) 
гигиеник нормага жавоб бера олиши нуқтаи назаридан баҳолаш; 

текширувчи ҳисоблашлар йўли билан алоҳида хоналарда зарарли омилларга қарши 
курашиш учун ҳаво алмашинувининг таъминланишини баҳолаш; 

вентиляция қурилмаларининг жойлашиши ва уларнинг самарадорлигини баҳолаш; 

тортувчи вентиляция чиқариб ташлайдиган ҳавонинг тозаланиши ва унинг тавсифи; 

ҳавони тортиш ва беришда ҳаво мувозанатига баҳо бериш; 

вентиляция системалари ишидан ҳосил бўладиган шовқинга қарши курашишни 
баҳолаш.
Маиший хоналар жойланиши ва жиҳозланишини кўриб чиқилганда қуйидаги схемага 
амал қилиш лозим. 

умумий ва махсус маиший хоналар тўпламининг гигиеник талабларига мувофиқлиги; 

маиший хоналарнинг ўзаро мақсадга мувофиқ жойлашишини ишлаб чиқиш 
жараѐнининг хусусиятларини ва улардан фойдаланишнинг қулай бўлишлигини ҳисобга 
олган ҳолда баҳолаш; 

гардероб, душ, ювиниш ва бошқа хоналарда жиҳозларнинг етарлилиги ва уларнинг 
тўғри жойлашишини баҳолаш; 

хоналар ѐритилиши, вентиляцияси, иситилиши ва пардозланишининг талабларига 
мувофиқлигини баҳолаш. 
Экспертизада материаллар санитария техник кенгашида муҳокама қилинади. ДСЭНМ 
қошида ташкил этилган бу кенгаш ишида ДСЭНМ мутахассишларидан ташқари лойиҳачи 
ташкилот, буюртмачи ва бошқа махкамалар вакиллари қатнашишади. Санитар техник 
кенгашда қабул қилинган қарор ДСЭНМ раҳбари томонидан тасдиқланади. 
Экспертиза натижалари санитар техник кенгаш қарорига қараб меҳнат гигиенаси 
врачи 303 – Х шаклидаги хулосани тузади ( илова 4). Бу хулоса махсус журнал 304 – Х да 
қайд қилинади (илова 5). 
Бошқа маълумотлар қаторида бу хулосада лойиҳада топилган барча санитар – гигиена 
норма ва қоидалардан ташқари, чекланишлар рўйхати бўлиши лозим. 
Камчилик ва танқидий мулоҳазаларнинг борлиги ва уларнинг аҳамиятига қараб 
одатда хулоса икки хилда бўлиб, шулардан бири шаклида тузилади: 

шаҳар (туман, вилоят) давлат санитария назорати лойиҳани маъқуллайди (агарда уни 
қайта ишлаш учун танқидий мулоҳаза ва таклифлар бўлмаса); 

шаҳар (туман, вилоят) давлат санитария назорати лойиҳани маъқуллашмайди.