Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкeнт тиббиёт акадeмияси

Маcроижтимоий (соcиал) шартномалар.
Ижтимоий шартномалар макро ва микро даражада мавжуд булади, макросотсиал шартнома глобал меъёрларни (гипернормлар), микросотсиал шартномалар эса жамоалар ичида амал қиладиган меъёрларни бажаради. Фритше жамоалар деганда- ҳам иқтисодий, ҳам ижтимоий гуруҳлар ва ташкилотларни назарда тутади, гарчи келажакда эътибор биринчи навбатда иқтисодий жамоаларга қаратилади. Ҳар қандай саноат ҳар қандай фирма ёки черков сингари жамиятни ташкил қилади. Шу билан бирга, жамият ҳар қандай манфаатлар клубини ҳам шакллантиради.
Доналдсон ва Дунфининг сўзларига кўра, макросотсиал шартнома бир қатор шартларни ўз ичига олади:
1.Маҳаллий иқтисодий ҳамжамиятларга эркин ахлоқий бўш жой берилиши керак, улар микро -ижтимоий шартномалар орқали ўз аъзолари учун мажбурий бўлган ахлоқий меъёрларни яратиши мумкин.
2.Ушбу меъёрларни ишлаб чиқарадиган микро -ижтимоий шартномалар розиликка асосланган бўлиши керак, бу жамоалардан чиқиш ҳуқуқи билан қўллаб -қувватланиши керак (ва микро -ижтимоий шартномалар).
3. Микросотсиал шартнома меъёрлари жамият аъзолари учун мажбурий бўлиб қолиши учун улар гипермормаларга мос бўлиши керак.
4.Микро-ижтимоий шартномаларнинг рақобатбардош, бир-бирини истисно қилувчи нормалари ўртасидаги зиддиятларни ҳал қилиш учун 1-3-тамойилларга мос келадиган устуворлик қоидалари қўлланилиши керак.
Eркин ахлоқий макон контсептсияси макросотсиал шартнома билан белгиланмаган ва гипермормонлар томонидан истисно қилинмаган муайян ахлоқий соҳаларга тегишли. Иқтисодий жамоалар учун бу микро -ижтимоий шартномалар орқали ушбу жамоаларнинг эҳтиёжларига мос нормаларни ишлаб чиқиш имкониятини яратади. Шундай қилиб, буддавий жамоалар ўз маданий имтиёзларини акс эттирувчи меъёрларни ишлаб чиқиши мумкин, корейслар эса ўз маданиятига мос келадиган иш юритиш меъёрларини ишлаб чиқиши мумкин. Микросотсиал шартномалар турли жамоаларга энг яхши хизмат қиладиган ахлоқий меъёрларни беради.
Микросотсиал шартномалар
Микро -ижтимоий шартномалардан келиб чиқадиган ягона ахлоқий меъёрлар, бу шартномаларга рози бўлмаган жамоа аъзоларига ҳамжамиятни тарк этиш имкониятини бериши керак. Микро -ижтимоий шартномалар нормалари гипер нормаларга зид бўлмаслиги керак. Агар ҳамжамият аъзоси бошқа жамоада бизнес юритишга қарор қилса, меъёрий зиддият юзага келиши мумкин. Масалан, Осиё мамлакатларида микросотсиал шартнома меъёрларидан бири қариндошлик (оилавий ришталарнинг устунлиги, қариндошлик) бўлиши мумкин бўлса, Ғарб жамоасида, қоида тариқасида, тенг имкониятлар қоидаси устунлик қилади.
Икки жамоа ўртасида алоқа ўрнатиш дарҳол меъёрлар зиддиятини келтириб чиқаради. Икки ёки ундан ортиқ меъёрлар зиддиятини бартараф этиш учун устуворлик қоидалари тўплами зарур. Устувор қоидалар:
1. Худди шу жамоа ичида тузилган ва бошқа одамларга ёки бошқа жамоаларга жиддий салбий таъсир кўрсатмайдиган битимлар улар тузилган жамоа қоидалари билан тартибга солиниши керак.
2. Жамият меъёрлари бошқаларга жиддий салбий таъсир кўрсатмаса, устуворлик бериш учун қўлланилиши керак.
3. Муайян меъёрнинг манбаи бўлган жамият қанчалик катта ёки глобал бўлса, ўша меъёрга устуворлик берилиши керак.
4. Битим амалга ошириладиган иқтисодий муҳитни сақлаб қолиш учун энг муҳим бўлган меъёрлар, бу муҳитга потентсиал зарар этказиши мумкин бўлган меъёрлардан устун бўлиши керак. Хитой фабрикасидаги иш ҳақи Хитойда адолатли деб топилган иш ҳақи даражасига мос келиши керак ва АҚШда иш ҳақи билан солиштирилмаслиги керак. Америка иш ҳақи даражаси Хитой жамиятидаги иқтисодий муносабатларни бузади ва олдиндан айтиб бўлмайдиган оқибатларга олиб келади.
5. Бир -бирига зид бўлган бир нечта меъёрлар билан ишлаганда, ҳар хил меъёрларнинг мантиқий мувофиқлиги моделлари устуворлик бериш учун асос яратади.
Америка компанияси болалар меҳнатидан фойдаланишни тўхтатиши керак, гарчи бу Хитойда ва бошқа ривожланаётган мамлакатларда одатий ҳолдир ва фойда даражасини оширишга ёрдам беради. Ҳамма ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларнинг кўпчилиги болалар меҳнатидан фойдаланишни тақиқлайди, шу билан меъёрларнинг мувофиқлиги ва мувофиқлигини таъминлайди.
6. Умумий қоида сифатида аниқ белгиланган меъёрларга умумийроқ, лекин аниқроқ тузилмаган меъёрлардан устунлик бериш керак.
Хитойда завод қуришда завод қувурларидан атмосферага чиқариладиган чиқиҳдиларни меёри, Америка саноат корхоналари риоя этадиган завод стандартларига мос бўлиши керак. Аввалги Хитойда бўлган шунга ўхшаш стандартларга риоя қилиш, амалда америкаликларникига қараганда анча пастроқ.
Микро -ижтимоий шартномалар тузадиган иқтисодий жамоаларга компаниялар ичида мавжуд бўлган норасмий ва расмий гуруҳлар киради, компанияларнинг ўзлари, саноат, профессионал уюшмалар, миллий ва халқаро ташкилотлар ва бошқалар.
Ушбу шартномаларда назарда тутилган меъёрлар ҳар қандай шаклда бўлиши мумкин, агар улар макросотсиал шартномага мос келса.