Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

 
1.2. Ахборот тизимлари ҳақида умумий маълумотлар 
Инсон ҳар қадамда ахборот билан тўқнашганига қарамасдан унинг аниқ 
илмий таърифи йўқ. Бирор предмет ѐки ҳодисага аниқ таъриф бериб 
бўлмаганда фан тушунчаларга асосланади. Тушунчанинг таърифдан фарқи 
шундаки, ҳар хил одамлар унга ҳар хил маъно берадилар. Аввало, ахборотни 
инсон ташқи дунѐдан ўз сезги органлари орқали олади. Табиатни кузатиб, 
одамлар билан суҳбатлашиб, китоб ва журналлар ўқиб, телевизор кўриб, радио 
эшитиб биз ахборот оламиз. Математик ахборотга кенгроқ қарайди: у ахборотга 

---

12 
фикр юритиб олинган маълумотни ҳам қўшади. Биолог эса яна чуқурроқ 
боради: у ахборотга индивидга ота-онадан ген орқали ўтган маълумотни ҳам 
киритади. (Ген бу ота-онадан болага ўтадиган генетик код бўлиб, у сабабли 
болалар ўз ота-оналарига шундай ўхшашдирлар). Шундай қилиб, ахборотга ҳар 
хил предметларда ҳар хил қаралар экан. Лекин, ахборотга хос барча 
предметларда умумийлик бор-бу ахборотнинг устида бажариладиган амаллар 
ва умумий хоссалари. Умумий хоссалар 9 та: ҳақиқийлик, холислик 
(объективлик), аниқлик, тўлиқлик, қимматлилик, тушунарлилик, долзарблик, 
қисқалик, фойдалана олишлик; бажариладиган амаллар эса 5 та: ахборотни 
қидириш, йиғиш, сақлаш, қайта ишлаш ва узатиш
: 
 
1.1-расм. Ахборот устида бажариладиган амаллар 
Бу амаллар қандайдир техник воситалар билан инсон ѐрдамида амалга 
оширилади: 
компьютер, радио, телевидение, телефон, факс.
Ахборот устида 
бундай амаллар бажаришдан мақсад янги, 
фойдали ахборот яратиш ва ундан 
бирор қарор қабул қилиш
учун фойдаланишдир. 
Илгари ахборот бюрократик сферанинг иши ва қарор қабул қилишда 
чекланган восита деб қаралар эди. Бугун эса, ахборот жамиятнинг 
ривожланишида асосий ресурслардан бири бўлиб хизмат қилмоқда, Ахборот 
тизимлари ва ахборот технологиялари эса жамиятда иш унумдорлигини ва 
самарадорлигини оширишнинг асосий воситасидир. Бу фикр юқоридаги 
эпиграфлардан ҳам кўриниб турибди.
Ахборот тизимлари ва ахборот технологиялари ҳозирги пайтда ишлаб 
чиқариш, бошқарув, молиявий, савдо-сотиқ ва бошқа соҳаларда кенг 
қўлланилмоқда.
Тизим 
деб қўйилган мақсадларини амалга ошириш учун бир вақтнинг 
ўзида ҳам ягона, ҳам ҳар хил элементларнинг мажмуи деб қаралиши мумкин 
бўлган ҳар қандай объектга айтилади.
Тизимлар таркиби жиҳатдан ва мақсадлари билан бир-биридан катта фарқ 
қилиши мумкин. Мисол сифатида университет, мактаб, бирор корхона ва 
ҳоказоларни олиш мумкин. Ҳар бир тизим киритиш, ишлов бериш, чиқариш ва 
тескари алоқа каби 4 та қисмдан иборат: 
қидириш 
йиғиш 
сақлаш 
қайта 
ишла
узатиш 

---

13 
Тизим қисмлари