Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

Компьютер тизимларининг 
интеграциялашуви 
DDS – қарорларни 
қўллаб-қувватлаш 
тизими (1980 й.) 
MIS – 
автоматлаштирилган 
бошқарув тизими (1960 
й.) 
ЕS – эксперт тизими 
(1980 й.) 
ОАS – идора фаолия-
тини автоматлаштириш 
тизими (1970 й.) 
ТРS – транзакцияларни 
қайта ишлаш тизими 
(1950 й.) 

---

62 
OAS – бу худди шундай бошқарув тизими фаолиятининг операциялар 
комплексини бажарадиган компьютер тизимидир. 
Кейинги босқич – DDS тизими. DDS – бу диалог компьютер тизими 
ҳисобланиб, бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш ва текшириш учун 
маълумотлар базаси ва менежернинг шахсий тажрибаси билан биргаликда 
бошқарув объектининг расмийлаштирилган қоидалари ва моделларидан 
фойдаланади. Кўриниб турибдики, бу хилдаги тизимлар нафақат қарор қабул 
қилишнинг ахборот жараѐнларини таъминлайди, шунингдек, унда иштирок ҳам 
этади.
Ахборот тизими ривожланишининг чўққиси эксперт тизимлари (ES) 
саналади. Эксперт тизими – бу қарор қабул қилиш вазифасини ҳал этиш учун 
айрим расмий кўринишда тақдим этилган бир ѐки бир нечта экспертлар 
билимидан фойдаланувчи компьютер тизимидир. 
3.3-жадвалда эксперт тизими ва қарорларни қўллаб-қувватлаш тизими 
ўртасидаги фарқлар келтирилган. 
3.3-жадвал. 
Эксперт тизими ва қарорларни қўллаб-қувватлаш тизими ўртасидаги 
фарқли хусусиятлар 
 
DDS 
ES 
Мақсад 
Қарор қабул қилишда 
инсонга ѐрдам бериш
Кишилар-экспертлар 
фаолиятини такрорлаш ва 
уларни алмаштириш 
Ким тавсия (қарор қабул) қилади 
Қарор қабул қилувчи 
шахс ва тизим 
Тизим 
Асосий мўлжал йўналиши 
Қарор қабул қилиш 
Экспертизани узатиш 
(эксперт-компьютер-
инсон), экспертизани нусха 
кўпайтириш 
Ким кўпроқ савол беради 
Қарор қабул қилувчи 
шахс 
Компьютер 
Қўллаб-қувватлаш объектлари 
Шахс, гуруҳ, 
ташкилотлар 
Шахс (кўпинча) ва гуруҳ 
Кўпроқ қайси ахборот билан 
манипуляция қилади 
Сонлар 
Белгилар 
Муаммоли соҳа тавсифи 
Комплекс, кенг, 
мураккаб 
Тор 
Вазифа турлари 
Тасодифий, ноѐб, 
камдан-кам учрайдиган 
Такрорланувчи 
Маълумотлар базаларининг 
мазмуни 
Ҳақиқий аҳамияти 
Процедурага оид ва 
ҳақиқий аҳамияти 
Мантиқий мулоҳаза юритиш 
қобилияти 
Йўқ
Ҳа, чекланган 
Тушунтира олиш имконияти 
Чекланган 
Ҳа, бор 
Қайд этилган концепциялардан ташқари турли хил тизимларнинг айрим 
хусусиятларини ўзида у ѐки бу даражада мужассамлаштирган бошқа 
концепциялар ҳам бўлади. Масалан, ахборот ресурсларини бошқариш 
концепцияси (IRM – Information Resource Management). У ташқи ѐки ички 

---

63 
ахборот маҳсу-лотлари асосида қарор қабул қилиш, ахборот маҳсулотларини 
яратиш манбаи ва воситаларини бошқариш имкониятларини намоѐн қилади.
Барча турдаги тизимлар оқибат натижасида, вақт ўтиши билан бошқарув 
қарорларини ишлаб чиқиш жараѐнларини яхшилаш, осонлаштириш ва 
арзонлаштириш. Бу автоматлаштирилган ахборот тизими бажарадиган «ѐрдам 
функцияси»дир. Ахборот тизимлари эволюциясини уларнинг ташкилотга 
таъсири (ахборот тизимини ҳаракатдаги бизнес шаклга жойлаштириш) нуқтаи 
назаридан кўриб чиқиш мумкин.