Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

 
 
 

---

176 
X МАВЗУ. АХБОРОТ ТИЗИМИНИ ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ВА 
УЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ 
 
10.1. Автоматик лойилаш тизимлари (АЛТ-САПР) 
ИТИАТ-АСНИ га структура ва функциялари жиҳатидан яқин бўлган тизим 
сифатида автоматик лойилаш тизимлари (АЛТ-САПР)ни қараш мумкин. 
АЛТ-САПР –дастурлар ва техник воситаларнинг комплекси бўлиб, инсон 
томонидан саноат маҳсулотлари ва интелектуал фаолият маҳсулотларини 
лойиҳалаш жараѐнини автоматлаштириш демакдир.
Янги маҳсулотларни лойиҳалаш –тадқиқотчи конструкторларнинг асосий 
вазифасидир. Лойиҳалаш бир неча этапда олиб борилади: 1) ғояни 
шакллантириш, 2) ғояни амалга ошириш учун зарур принциплар, 3) онструктив 
ечимларни топиш ва ечимларни ҳисоблаш ва асослаш, 4) лойиҳани тажриба 
нусхасини яратиш, 5) маҳсулотнинг саноат нусхасини яратиш учун 
технологияни ишлаб чиқиш. 
Агар ўйланаѐтган ғоя ҳозирча абстракт, ҳаѐлий бўлиб турган бўлса, ва 
автоматлаштириш учун ноқулай бўлса, у ҳолда ғояни амалга ошириш ва 
ҳисоблаш ишларини бажаришда АЛТ-САПР муваффақият билан ишлатилиши 
мумкин (10.1-расм). 
МБ блоки, имитация моделлаштириш блоки, ҳисоблаш блоки ва эксперт 
тизимлари блоки ИТИАТ-АСНИ даги мос блокларнинг вазифасига ўхшашдир.. 
Фақат ўлчов асбоблари блоки ўрнига бу ерда топшириқларни тайѐрлаш блоки 
шрин олган. Лойиҳачи техник топшириқлар блокига лойиҳалаш учун техник 
топшириқни киритади, унда мақсадлар, чекланишлар мавжуд. Техник 
ҳужжатларни тайѐрлаш блоки маҳмулотни яратиш учун зарур ҳужжатларни 
тайѐрлаш учун керак бўлади.
10.1-расм. АЛТ-САПРнинг типик схемаси 
Лойиҳачи 
Техник ҳужжатлар блоки 
Топшириқларни яратиш 
блоки 
Маълумотлар хазинаси 
Имитацион 
моделлаштириш 
блоки 
Ҳисоблаш блоки 
Эксперт тизим 

---

177 
АЛТ-САПРнинг техник таъминотига график ахборотни киритиш-чиқариш 
имкониятини берадиган ЭҲМ (ЭҲМ, график қурувчи, рангли перо, график 
планшет ва ҳ.к.). Ҳозирги пайтда АЛТ-САПР ҳар хил предмет соҳаларда 
фаолият кўрсатаѐтган йирик конструкторлик бюролари ва лойиҳа 
ташкилотларининг ажралмас қисми бўлиб турибди АЛТ- САПР нинг ғоялари 
архитектура, электротехника, электроника, машинасозлик, авиакосмик техника 
ва ҳ.к. соҳаларда кенг ишлатилмоқда.