Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

III МАВЗУ. АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ 
 
3.1. Автоматлаштирилган ахборот тизимларининг таснифланиши 
Илмий-техник адабиѐтларда «тизим», «бошқарув тизими», «бошқарувнинг 
автоматлаштирилган тизими», «автоматлаштирилган ахборот тизимлари» 
атамаларидан кўп фойдаланилади. 
«Тизим» атамаси юнонча «systema» сўзидан келиб чиққан бўлиб, ўзаро 
боғланган ва белгиланган яхлитлик; бирликни ташкил қилувчи қисмлар ѐки 
кўпгина элементлардан ташкил топган бир бутунликни билдиради. «Тизим» 
тушунчаси кенг соҳаларда қўлланилади. «Тизим» остида фаолият юритилиши 
аниқ фойдали натижа олишга йўналтирилган қисмлар ва элементларнинг ўзаро 
мантиқий ва ташқи муҳит билан боғлиқлиги мажмуи тушунилади. 
Бу тарифга мувофиқ, амалда ҳар бир иқтисодий объектнн ўз фаолият 
юритишида белгиланган мақсадга эришишга ҳаракат қилувчи тизим сифатида 
кўриб чиқиш мумкин. Мисол сифатида таълим, энергетика, транспорт, 
иқтисодий ва бошқа тизимларни айтиш мумкин. 
Тизим учун қуйидаги асосий хусусиятлар хосдир: 
-
мураккаблик; 
-
бўлинишлик; 
-
яхлитлик; 
-
элементларнинг кўп турлилиги ва улар табиатининг хилма-хиллиги; 
•
таркиблаштирилганлиги. 
Тизимнинг мураккаблиги – 
унга кирувчи таркибий қисмларнинг кўплиги, 
уларнинг таркибий ўзаро ҳамкорлиги, ишлаб чиқариш ва ташқи алоқаларнинг 
мураккаблилигига ҳамда динамиклигига боғлиқ. 
Тизимнинг бўлинувчанлиги – 
унинг белгиланган аломати бўйича 
ажратилган, аниқ мақсадлар ва вазифаларга жавоб берувчи бир қатор 
тизимчалар ва элементлардан иборатлигини билдиради. 
Тизимнинг яхлитлиги 
– тизимнинг кўпгина элементларини фаолият 
юритиши ягона мақсадга бўйсинишини билдиради. 
Тизим элементларининг кўп турлилиги 
ва улар табиатининг хилма-
хиллиги уларнинг вазифавий ўзига хослиги ва автономлиги билан боғлиқ. 
Масалан, объектнинг ашѐвий-энергетик ресурсларини ўзгартириш билан 
боғлиқ моддий тизимида хом-ашѐ, асосий ва ѐрдамчи материаллар, ѐнилғи, 
яримтайѐр маҳсулотлар, эҳтиѐт қисмлар, тайѐр маҳсулотлар, меҳнат ва пул 
ресурслари каби элементларни фарқлаш мумкин.