Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

4.5. Инвестицион лойиха ва унинг ғояларини вужудга 
келиши, ғояларни излаш манбалари 
Инвестицион концепсиянинг изланиш даври (бизнес –ғоя), бунда
инвестиция билан боғлиқ аниқ фаолият учун пул қўйиш керакми –
зарурми йукми деган хулоса ўрганилади. 2. Инвестицион лойиха 
ғоялари каердан олинади? 
Куп инвестицион лойихалар узоқ муддатли қўйилмани талаб 
қилиб, булар 3 га бўлинади: 1) Янги товар ишлаб чиқаришга 
ихтисослаштириш; 2) махсулот таннархини камайтириш; 3) амалдаги 
ишлаб чиқариш фондларини алмаштириш. Бир неча мисоллар. 
• фирма янги товар ишлаб чиқариш бўйича янги линия ўрнатиб 
куя оладими, бунинг учун Янги бино қурилишига, жихоз сотиб олиш 
ва товар моддий захираларига узоқ муддтли инвестиция талаб 
қилади? 
• фирма иш хаки харажатларини камайтиришга олиб борувчи 
автоматлашган жихоз ўрната оладими? 
• фирма ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш ва 
қувватини ошириш учун амалдаги заводни реконструкция қила 
оладими? 
Тартиб бўйича инвестицион лойихани шаклланиши учун ғоялар 
манбаси бу амалдаги мазкур фирманинг ўзининг мижозларидир. 
Истеъмолчиларни ўказилган сўровномалар, бу худди расмий ва 
норасмий бўлиб, бунга янги истеъмол хақидаги маълумотлар мисол 
бўлиши мумкин, қайсики истеъмолчиларни келгусидаги талабини 

---

324 
амалдаги корхонани янги товар ишлаб чиқаришга ўтказиш ёки 
ихтисослаштириш ва кучайтириш орқали қондириш мумкин. Мисол 
учун фирма қайсики компютер ишлаб чиқаради, ўз мижозларини 
опросига караб бу тадбркорликни янги йўналиши бўйича 
компютерни тамирлаш бўйича янги хизмат кўрсатишни билиш 
мумкин. 
Куп 
фирмалар 
ишлаб 
чиқаришни 
технологик 
имкониятларини ва янги товарлар ишлаб чиқариш учун янги талабни 
қондириш мақсадида илмий тадкикот бўлимлари ишига асосланади. 
Дори дармон саноатида мисол учун, илмий тадқиқот 
булими(ИТБ) и янги дорилар бўйича ғояларни манбаси бўлиб хизмат 
қилади.
Иккинчиси манбаси -бу рақобат хисобланади. Мисол, 
Прогораммали компютерларда молиявий режадаги вазифаларни 
бажариш учун прогораммали махсулот ишлаб чиқарувчи программа 
билан таъминлайдиган ХYZ ишлаб чиқариш корхонасининг рахбари 
ўз махсулоти устидан такомиллаштириш устида ишлаётган 
ракобатдош бўлган фирма ЛBCни сезиб қолади.
Бу 
холда 
агар 
XYZ 
фирма 
ўз 
махсулотини 
янада 
токомиллаштириш хақида уйлаши мумкин. XYZ рахбари шунингдек 
ЛВС фирмани сотиб олиш хақида хам ўйлаши керак. 
Бир компанияни бошқасига қўшишга харакат қилиш хам 
инвестицияни режалаштиришга киради. Коорпорацияни ишлаб 
чиқариш тармоқлари ходимларидан айрим холларда харажатларни 
камайтитриш ёки махсулот ишлаб чиқаришни ошириш-кучайтириш 
бўйича лойихалар хақидаги ғоялар чиқиши мумкин. 

---

325 
Мисол, инженерлар, ишлаб чиқариш бўлими бошлиқлари ва 
ишлаб чиқариш жараёнига чукур киришган актив бўлган ходимлар 
капитал қўйилмани талаб килувчи оғир мехнатли ишларни
бажаришда автоматлаштирилган жихозларни сотиб олиш ёки йиғув 
линияларини қайта жихозлаш хисобига лойиха харажатларини 
камайтириш бўйича лойихани ғоясини таклифи чиқиши мумкин. 
Рағбатлантириш тизими қўлланувчи қайсики менеджерлар ва бошқа 
хизматчиларга эга фирмаларда, ИЛ ишлаб таклифини ишлаб чиқкан, 
доимий таклифлар оқимига эга бўлган, технологик илғор кучайтириш 
ва даромадлиликни ошириш имкониятларини киритувчи ходимларни 
қайта-қизиқиш уйготади.
Ва нихоят бу инвестицион маблағни жалб қилишдан бошланади. 
Инвестицион концепсияга йўналтиришни шакллантириш нуқтаи 
назардан бу ерда корхона ишлаяптими йукми, бу инвестицион 
концепцияси даврини аниқрок қилиб; унинг янги жихоз бўйича 
ходимларнинг тажрибакорлик - ўкув савияси, бошқарув ходимларни 
шу сохадаги савияси, бозорни эгаллашдаги уларни имкониятлари ва 
тармоқ сохасида савияси ва бошқалар ўрганилади.
Қўпроқ инвестицион концепцияни изланиш эркинлигида қўпроқ 
тармоқми ёки худудми, шу йўналишга эътибор бўлади. 
Халқаро амалиётда қуйидаги шарт шароитлар классификацияси 
урганилади: 
- ишлаб чиқариш истеъмоли ва қайта ишлаш учун фойдали 
табий ва казиб олинадиган моддий бойлик (маблағ)ларни мавжудлик 
даражаси: 

---

326 
- грасаноат комплексини ривожлантиш билан боғлиқ бўлган, 
лойихалар доираси ва уни ривожлантириш потенциалини аниқлаш, 
амалдаги кишлок хужаликни миллийлиги ва уни имкониятлари: 
-бозорларда вужудга келаётган янги товар бўйича унга таъсир 
этувчи демографик ва ижтимоий-иқтисодий омиллар асосидаги 
талаблар ва унинг хажми ва келгусидаги унинг харакатлари: 
-импорт хажми ва структураси, қайсики лойиха туғилиши учун 
харакатга келтирувчи: 
-Шунга мос маблағ хисобига ижтимоий ва иқтисодий
ривожланишни асосларига хос бошқа мамлакатларнинг ишлаб 
чиқариш структураси ривожлантириш тенденцияси ва тажрибаси: 
- миллий ва жахон иқтисодиёти доирасида истеъмол 
тармоқларини вужудга келиш мумкин ёки аввал вужудга келган
мавжуд истеъмоли: 
- ишлаб чиқариладиган махсулотни жахон бозорига мос, ўсиб 
бораётган талаби ва истеъмолни тармоқ ишлаб чиқариш хисобига 
ошириш режасининг маълумоти: 
- ягона хом аше базасини ишлаб чиқаришни диверсификация
имкониятларини янгиларини топиш ва мавжудлари: 
-махсулот ишлаб чиқаришни юқори имконда ташкил этиш, 
иктсодиёт ютукларидан келиб чиқиб ишлаб чиқариш масштабларини 
рационал кенгайтириш: 
-Умумиқтисодий шарт шароитлар.