|
3.16.Облигациялар ва бошқа қарз мажбуриятини ифодаловчи
қимматли қоғозлар эмиссияси ҳисобига инвестиция фаолиятини
молиялаштириш.
Акциядан ташқари корхона облигация чиқариш йўли билан
маблағларни жалб этади.
29
Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси (1997 йил 24 апрелда қабул қилинган) . 16 модда, тўлдирилган
4-қисм, 2007 йил 23 июль. № ЎРҚ – 104.
255
Облигация - бу қарздорлик мажбурияти бўлганлиги сабабли
акцияга нисбатан риск камроқ бўлади ва облигациялар шу сабабли
акцияга нисбатан тезроқ сотилади. Бу эса корхонага зарур
маблағларни бир мунча қисқа вақт ичида тўплаш имконини беради.
Облигациянинг акцияга нисбатан риски камроқ бўлганлиги сабабли,
облигацияга тўланадиган фоиз акция бўйича дивидентга нисбатан
пастроқ бўлади. Корхона учун эса акция чиқариш, облигация
чиқаришга нисбатан қулайроқдир. Чунки фойда миқдорига қараб,
дивидентни ўзгартириши мумкин, облигацияда эса фоиз қатъий
белгиланган бўлади.
Аҳоли оддий акцияга нисбатан имтиёзли акция олишга қизиқади.
Шундай экан, корхона имтиёзли акцияларини оддий акцияларга
нисбатан тезроқ сота олади. Лекин имтиёзли акциялар номинал
қиймати, жамият устав капиталини 20% идан ошмаслиги керак.
Айрим ҳолларда, акциянерлик капитали фақатгина бошланғич
капитал қўйилмаларни қоплабгина қолмай, яна корхонанинг соф
айланма маблағларга бўлган эҳтиёжининг катта қисмини қоплайди.
Бу ҳолат одатда, корхонанинг молиявий ресурсларни фақат юқори
фоиз остида олиш мумкин бўлган шароитдагина юз беради. Бу
вазиятда депозитларга тўланадиган фоиз ставкалари ҳам жуда юқори
бўлади, шунинг учун, корхона етарли ресурсларни ташкил қилиш
учун инвестицион лойиҳа юқори даромадлиги ва ўзига жалб қилувчи
бўлиши керак. Бошқа ҳолатларга нисбатан арзонроқ қарз ёки
муддатли кредитлар олиш мумкин бўлган ҳолатда, лойиҳаларни
ссудалар ёрдамида молиялаштиришга интилиш ўсади.
256
Ҳар қандай ҳолатда узоқ муддатли қарзлар ва акционер капитали
ўртасида баланс тутиб туриш лозим. Қанчалик акционер капитали
ҳиссаси юқори бўлиб, шунчалик қарз мажбуриятилари хиссаси кам
бўлса, солиқ тўлагунга қадар фойда шунчалик юқори бўлади.
Молиялаштиришда қарз мажбуриятлари ҳиссаси қанчалик юқори
бўлса, шунчалик, мажбуриятлар бўйича фоиз тўловлари юқори
бўлади.Ўзбекистон Республикасининг 23 июль 2007 йилдаги
“Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий соҳадаги айрим қонун
ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги
Қонунига мувофиқ: “Корхоналарнинг облигациялари” деган сўзлар
“Корпоратив облигациялар” деган сўзлар билан алмаштирилди
(Қимматли қоғозлар ва фонд биржаси тўғрисидаги Қонуннинг 5 –
моддаси).
Корпоратив
облигацияларни
фақат
очиқ
акциядорлик
жамиятлари
аудиторлик
ташкилотининг
хулосаси
билан
тасдиқланган ўз капиталининг облигациялар чиқариш тўғрисида
қарор қабул қилинган санадаги миқдори доирасида чиқаришлари
мумкин.
Корпоратив облигациялар чиқаришга фақат очиқ акциядорлик
жамиятининг устав фонди тўлиқ тўланганидан кейин йўл қўйилади.
30
Ҳар бир лойиҳада молиялаштиришнинг турли хил шаклларининг
оқибатларини тубдан баҳолаш лозим ва шундай молиялаштириш
манбасини аниқлаш лозимки, унда ресурслар ва иқтисодий қайтим
мос келсин, яъни:
30
Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий соҳадаги айрим қонун
ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонуни, Т.: 2007 й 23 июль № ЎРҚ – 104.
257
- акционерлик капитали билан биргаликда қарзга олинган
маблағлар ҳам инвестицион лойиҳани молиялаштириш манбаи
бўлади.
- молия бозорларининг асосий вазифаси – жамғармаларни
ишлаб чиқариш инвестицияларига йўналтиришдир. Молиявий
бозорларсиз корхоналар ўз маблағларига таянишга мажбур булар
эдилар, бу эса уни ривожланишини кескин чегаралиб қўяди.
в) Инвестицион лойиҳани молиялаштиришнинг қарзга олинган
манбаи бўлиб, банк кредитлари, ипотека ссудалари, суғўрта
компанияларидан олинган қарзлар ёки бюджетдан ташқари
фондлардан олинган кредитлар ҳисобланади.
Банк томонидан олинадиган фоизлар бериладиган кредитнинг
ҳажми, муддати унинг таъминланганлиги, кредитлаш шакли,
кредитнинг риск даражаси ва бошқаларга боғлиқ тарзда
дифференцияллашади. Ҳозирги вақтда инвесторлар тез қайтиш
берувчи тадбиркорлик фаолиятига кредитларни жалб қилмоқдалар.
Кредитлар, кредитлаш муддатига кўра қисқа муддатли (1
йилгача) ва узоқ муддатли (1 йилдан юқори) турларга бўлинади.
Корхонанинг асосий фондлари учун олинган узоқ муддатли
кредитларни одатда инвестиция деб аташади. Узоқ муддатли
кредитларнинг объектив зарурлиги корхонани ишлаб чиқаришини
кенгайтириш эҳтиёжидан келиб чиқади. Айнан шу шароитда кредит
муносабатларида узоқ муддатлилик характери вужудга келади. Бу
қарздорга ўз маблағларини ўз муомаласидан олишга (оборотидан
олишга) нисбатан, бир мунча қисқароқ вақтда пул маблағларини
олиш
имкониятини
беради.
Капитал
қўйилмаларни
258
молиялаштиришнинг
кредит
усулининг
афзаллик
томони
маблағларни
қайтаришлик
билан
боғлиқдир.
Бу
капитал
қўйилмаларни ҳақиқий қопланиши ва кредитни қайтарилишини
назаратини кучайтиради. Бу эса ўз-ўзидан маблағлардан фойдаланиш
самарадорлигини оширади.
Ҳозирда реал иқтисодиётда инвестициялар даромадлилик
даражаси банк фоиз ставкасига нисбатан юқори бўлган, савдо кредит
ва воситачилик операцияларини кредитлаш билан чегараланиб
қолмоқда.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
