Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш

кучсизланади. Огиздан таралаётган товуш (унли) спектрининг
манзараси 1.4-расмда тасвирланган кўринишни олади, бу ерда
қуйидаги белгилашлар қабул қилинган:
р - асосий тон частоталарининг спектрал ташкил этувчи-
ларининг сатҳлари;
/ а — асосий тон частотаси; 1, 2, 3...., п - асосий тон часто-
тасининг гармоникалари.
Унли товушлардан ундош товушларга ўтишда (ва, аксинча)
маълум чегарада асосий тон частотасининг ўзгаришини сезиш
мумкин.
1.4-расмда конкрет товуш спектри учун хос бўлган
частоталарнинг кучайган соҳалари яққол кўриниб турибди.
Частоталарнинг бу кучайган соҳаларини формант соҳалар ёки
қисқача формантлар дейилади. Сўзлашув товушлари бир-биридан
формант сони билан ва уларнинг частотавий соҳада жойлашиши
билан фарқланади. Формантлар бошқа ташкил этувчилардан
кучлироқ бўлганлиги учун, улар у ёки бу товушни ҳосил қилиб,
асосан эшитувчининг кулогига таъсир қилади.
Узатилаётган сўзларнинг тушунарли бўлиши, эшитувчининг
қулогига формантнинг қайси қисми бузилмай ва қайси қисми
бузилйб етиб келаётганига, ёхуд у ёки бу сабаблар туфайли
эшитилмай қолишига боглиқ. Спектрнинг 1.4-расмда ифодаланган
кўриниши маълум даврийликка эга унли товушларнинг талаффуз
этилишига тўгри келади.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Рк
> f
fo 2f0 3fo nf^
1.4-расм. Товушни шакллантириш спектри.
Купгина ундош товушлар нодаврийдир ва уларнинг
частотавий спектрлари ёки тўлиқ туташ бўлади, ёки таркибида
туташ спектр соҳаси мавжуд бўлади (1.4-расмда штрихланган
чизиқ).
Айрим энг юқори товушларда олтита кучайтирилган
частотавий соҳа борлигини сезиш мумкин. Улардан баъзилари