Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

конструкторлик ишлари натижасига муаллифлик хуқуқини ошкора ҳимоя 
қилиш шаклларидан бири. Муаллиф (ёки муаллифлар) илмий тадқиқотларни 
уларни эълон қилишга тайёрлаш босқичида патент софлигига мустақил 
текширишни амалга оширишлари шарт. 
Ўз-ўзини текшириш учун саволлар ва топшириқлар 
1. ИТИ ҳисоботига қандай талаблар қўйилади? 
2.  ИТИ ҳақидаги ҳисобот ўз ичига нимани олиши керак? 
3.  Ҳисобот реферати ўз ичига нимани олиш керак? 
4. Тасвирий материаллар, жадваллар ва формулалар қандай берилиши 
керак? 
5. Илмий 
материаллар 
қандай 
кўринишда 
нашр 
қилиниши 
мумкин? 
6. Илмий материалларни беришга қандай талаблар қўйилади? 

---

151
VI БОБ. ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ ЖОРИЙ 
ЭТИЛИШИ ВА САМАРАСИ 
6.1. Илмий – тадқиқот ишлари натижаларини жорий этиш, 
улар самарадорлик мезонлари 
Жорий этиш - техникавий-иқтисодий самарани бевосита ёки билвосита 
таъминловчи илмий маħсулотни ишлаб чиқариш ёки истеъмол соħасига 
бериш.  
Илмий 
маħсулот 
буюртмачи 
ёки 
истеъмолчига 
ħисоботлар, 
йўриқномалар, методика, муваққат кўрсатмалар, техникавий шартлар, 
техникавий лойиħа ва ħ. к.лар тарзида берилади. Иқтисодиётнинг кўпгина 
соħаларида ундан мавжуд маħсулотни рақобатбардошлигини таъминлаш учун 
такомиллаштириш ёки янгисини яратишда фойдаланилади. Бундай ħолда 
жорий этиш жараёни икки босқичда жорий этилади: биринчи босқич - 
тажрибавий-ишлаб чиқаришга жорий этиш, иккинчиси - серияли. 
Биринчи босқичда конструкциялар, машиналар, материаллар ва ħ.к. 
ларнинг тайёрланган тажриба намуналари режалаштирилган турлича ишлаб 
чиқариш шароитларида, шунингдек, тасодифий табиий омиллар таъсирида 
қунт билан ўрганилади. Эксплуатация кўрсаткичлари ва харажатлар, 
ишончлилик ва узоқ муддатлилик, тайёрлаш ва эксплуатация қилишнинг 
технологиявийлиги, экологик ва антропотехник кўрсаткичлар ва ħ.к.ларга 
алоħида эътибор қаратилади. 
Тажриба – ишлаб чиқариш натижалари бўйича турли ħужжатлар 
билан тушунтириш хати тайёрланади. Буларда тажриба – намуналарга 
конструкциявий, технологик, эксплуатациявий, иқтисодий, экологик, 
эргономик, тиббий – гигиеник, ёнғинга қарши ва бошқа хусусиятлари бўйича 
баħо берилади. Ҳужжатлар буюртмачининг ва ИТИни бажарган илмий-
тадқиқот ташкилотининг вакиллари томонидан имзоланади. 
Жорий этишнинг биринчи босқичи катта молиявий харажатларни талаб 
этади. Чунки тажриба намунасини тайёрлаш кўп меҳнат талаб қилади ва 

---

152
кўпинча тўғрилаш қайта ўзгартиришлар қилишга мажбур бўлинади. 
Янги маҳсулот намунаси тажриба – ишлаб – чиқариш синовидан сўнг 
иккинчи босқичда серияни ишлаб чиқаришга жорий этилади. Бунда жорий 
этиш ҳажми буюртмачи томонидан харидор бозори талабидан келиб чиқилган 
ҳолда белгиланади. 
Илмий маҳсулотни жорий этишни тезлаштириш учун илмий – тадқиқот 
ташкилоти лойиҳалаш ташкилоти билан бирлашади. Бундай вазиятда барча 
ишларга битта марказ раҳбарлик қилади. Натижада жорий этиш муддати 
қисқаради, маҳсулот сифати ва рақобатбардошлиги ошади. Ривожланган 
мамлакатларда мазкур муаммо технопарклар ёрдамида ҳал этилади. Технопарк 
бир ёки бир неча ИТИ билан яқин алоқага эга, илмий ва информация 
мухитини ривожлантириш билан шуғулланувчи, илмий маҳсулот янги 
технологиялар бозорига жадал кириб бориши учун илмий маҳсулот ишлаб 
чиқариш базасини ўзлаштиришга база яратувчи ташкилот (юридик шахс)дир. 90 – 
йилларнинг бошларида жаҳонда 340 га яқин технопарк тузилган эди.