Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

 
Ko‘char mulk obyektлариning to‘liq qiymatini энг кичик квадратлар
usuли (korrelyatsion-regression usul) bilan baholash algoritmi 
Karimova Gulnoza-101 KME va UB guruhi talabasi, ilmiy raxbar 
A.Karimov 
 
Mazkur usul o‘xshash jihozlar tanlashiga kiruvchi jihozlar birligining
qiymatini hisoblashning matematik modelini tuzishni taqozo etadi. Ushbu 
matematik model chiziqli ko‘rinishdagi tenglama hisoblanadi:
=
+
∗
, 
bu yerda u – muayyan sana uchun indeksatsiyalangan balans 
qiymati (uzoq muddatli indeksatsiya usulida);
a0, a1– tenglamaning noma’lum parametrlari;
x – baholanayotgan jihozlarning texnik narxini shakllantiruvchi parametr. 
Hisoblashlarning birinchi vazifasi matematik modelning noma’lum
parametrlarini aniqlash hisoblanadi.
– tanavor hajmi bo‘lsin,u holda teng- 
lama parametrlarini hisoblash qulay bo‘lishi uchun jadval tuzish va tengla- 
malar tizimini echish mumkin. 
1-jadval 
To‘plam (yoki model) 
dagi tartib raqami 
X, tavor 
hajmi, sm
3 
Y, Indeksatsiyalangan 
balans 
qiymati,ming 
so‘m 
X*Y 
X
2 
1;2 
16K20…. 
Jami 
∑
∑
∑
*Y 
∑
2 
Eng kichik kvadratlar usuli bilan quyidagi tenglamalar sistemssiga kelamiz: 
+
∑
= ∑
+
∑
= ∑
(1) 
Bu yerda n – tanlashdagi obyektlar soni. 

---

218 
noma’lum parametrlarni aniqlab, mazkur jihozlarning (masalan,
qayta ishlanadigan tanavor hajmi) texnik narxini shakllantiruvchi parametrdan
jihozlar birligining qiymati bog‘liqligi bo‘yicha matematik modelni hosil
qilamiz. Biroq bizning bunday bog‘liqlik mavjudligi haqida taklifimiz
tasdiqlangan bo‘lishi lozim. Buning uchun tadqiq etilayotgan parametrlar
o‘rtasidagi chambarchas aloqani ko‘rsatuvchi korrelyatsiya koeffitsiyenti 
hisoblanadi. 
=
∑
∑
∑
[ ∑
(∑
)][
(∑
)]
(2) 
Ushbu jarayonning algoritmini C++ tilida quyidagicha ko’rinishda 
dasturlaymiz.
Dasturning bajarilishi uchun F9 tugmachasini bosamiz va hosil 
bo’lgan oynada 
n
ning qiymatini kiritamiz va obektlar sonini tayinlaymiz. So’ngra 
shunga mos X va Y larning qiymatini kiritamiz. Olingan natijalar quyidagi ekranda 
tasvirlangan. 

---

219 
Hisoblashlar natijasiga ko‘ra korrelyatsiya koeffitsiyenti turli qiymatlarga
ega bo‘lishi mumkin. r<0,5 da – korrelyatsiya yo‘q; 0,5 r 0,7 –korrelyatsiya
kam; 0,7 r 0,85 –korrelyatsiya o‘rtacha; 0,85 r 1 –korrelyatsiya katta; r=1–
ikki kattalik o‘rtasida funksional aloqa mavjud. 
Yuqorida keltirilgan qiymatlardan kelib chiqib, xulosa qilish mumkinki,
agar korrelyatsiya koeffitsiyentining qiymati 0,5 dan kam bo‘lsa, u holda
qiymat va tanlangan parametr o‘rtasida biz tomonimizdan taxmin qilingan 
bog‘liqlik mavjud emas. Bu esa tanlash noto‘g‘ri qilingani va uning tarkibiga
tanlangan parametr bilan birga narxni shakllantiruvchi boshqa qandaydir
asosiy parametr mavjud jihozlar birligi kirib qolganligi yoki tanlangan
parametr narx shakllantiruvchi hisoblanmasligi va uning o‘zgarishi muqarrar 
ravishda qiymat o‘zgarishiga olib kelmasligini anglatadi. 
Bu dasturning yana bir ustunlik tomoni shundaki algoritm universal 
istagancha ob’ektlarni kiritib natijani bir zumda olish mumkin. Bu algoritmni 
kelgusida ko’chmas mulk ob’ektlarini baholashning avtomatlashtirilgan tizimi 
sifatida o’quv jarayoniga va ishlab chiqarishga qo’llash mumkin.