|
Адабиётлар:
1.
Абдуллаев А.А. Эволюция и систематика полиплоидных видов
хлопчатника.
-
Ташкент: Фан, 1974.
-
С. 260
-262.
2.
Бабамуратов Х. Метод беккросса при отдаленной и межвидовой
гибридизации хлопчатника // В кн.: Труды ВНИИ селекции и
семеноводства хлопчатника.
-
Ташкент, 1980.
-
№ 18.
-
32 с.
3.
Singh Phundan, Nandeshwar S.B. Genetic diversity and pattern of
distribution of anthocyanin pigmentation in
G.arboreum
L. cotton. // Cotton
Dev., 1984.- Vol.
14, № 2
-3, P. 39-40.
СПОРТ ВА АНАБОЛИК СТЕРОИДЛАР
Валихонов Умиджон Шахобидинович
,
Андижон давлат университети, доцент в.б.
Аннотация.
Ушбу
мақолада
спортда
стероидаларнинг
оммалашиши ва спортчилар ўртасида унинг истеъмоли ортиб
бораётгани, унинг оқибатида турли нохуш ҳолатларга олиб келаётгани
ҳақида сўз юритилган.
Калит сўзлар: стероид, андроген, кортизол, гармон, эстрадиол,
прогестерон, альдостерон,эндикринология.
Анаболик стероидлар.
Аввалига ушбу атамани изоҳлаб, унинг айрим
қисқартмалари билан танишиб олайлик. Андроген анаболик стероидлар
-
ААС ёки қисқа қилиб айтганда: АС анаболик стероидлар деб аталади.
Стероидлар (аниқроғи стероидли гармонлар) улардан аввал
қўлланилган
моддаларнинг
номи
-
холестерин бўлганлиги сабабли шундай
аталган. Стероидли гармонларнинг энг муҳим воситаларидан. Булар
–
альдостерон, кортизол, тестостерон, эстрадиол, прогестерон ва ҳ.к.
ҳисобланади
[3,4].
110
Стероидли
гармонлар
липофиль,
яъни
ёғларни
эритувчи
ҳисобланганлиги сабабли қонда ўтиб юрувчи оқсиллар билан бевосита
боғлиқдир. Стероидларнинг фақатгина айрим қисми эркин кўринишда
қонда бўлади ва айнан шу эркин фракция биологик фаолликка эгадир.
Негаки катакчаларни плазматик мембраналари орқали фақатгина эркин
гармон ўтиб боради. Цитоплазма ёки катакча ядросида гармон
махсуслаштирилган рецепторлар билан ўзаро ҳаракатланади. Сўнг
рецептор
-
гармон комплекси ДНКнинг маълум майдончаси билан
боғланиб, аниқ бир генларнинг транскрипциясини
1
ишга тушириб
юбориши ёки ингибитлаштириши
-
секинлаштириши мумкин.
Гармоннинг таъсир кўрсатиши бир неча соат ичида махсус РНК ва
оқсиллар даражасининг ўзгаришига олиб келади. Қон таркибида мавжуд
бўлган стероид гармонлари молекулаларининг асоий қисми, нишон
-
катакчалар билан ўзаро ҳаракатга
кирмай, охир оқибат фаоллаштирилмай
организмдан чиқиб кетади.
Андрогенлар
–
бу эркакларнинг жинсий аъзолари ва буйрак усти бези
томонидан ишлаб чиқиладиган гармондир. Андрогенлар кучли анаболик ва
антианаболик таъсирга эга бўлиб, оқсиллар синтезини оширади ва
уларнинг тарқалиб кетишини секинлаштиради.
Глюкоза
моддасининг
катакчалар
томонидан
гликолитин
ферментларнинг оширилиши ҳисобига йўқ қилиш хавфини оширади.
Андрогенлар тери ости ёғининг умумий миқдорининг озайиши ва
унинг массасига нисбатан қисқаришига хизмат қилади, бироқ эркакларда
ёғ тўпланишининг (қоринда) ортишига, аёлларда эса ёнбош, тос ва кўкрак
соҳаларида ёғ қатламларини камайишига олиб келади. Андрогенлар
қондаги холестерин ва липидлар даражасини бирмунча пасайтириб,
атеросклероз ва қайсидир маънода эстрогенларга қараганда қон
-
томир
касалликларининг ривожланишини секинлаштиради.
Андрогенлар аёлларда эркаклар учун хос бўлган миқдорида ортиши
оқибатида жинсий аъзонинг ҳажми катталашишига, қисман сут безлари,
бачадон ва тухумдонларнинг атрофиясига, ҳайз келиши ёки овуляциянинг
тўхташи ва бепуштликка олиб келиши кузатилади.
Эркак организмидаги андрогенларнинг умумий ҳажмининг 2/3 қисми
уруғларни ва 1/3 қисми буйрак усти қобиғини секрециялайди. Тестостерон
ривожланиб
Лейдиг
интерстициаль
катакчалари
бўлиб
лютенизацияланувчи гипофиз гармони таъсири остида қонга қуюлиб
кетади. Ўз навбатида ЛГ ва ФСГ гипоталамус гонодолиберин таъсири
остида секрецияланиб кетади. Гипофизнинг фолликулостимулловчи
1
Транскрипция бу
-
«ҳисоблашдир». Генда нима ёзилган бўлса, рецептор
-
гармон комплекси айнан шуни
ҳисобга олади.
111
гармони андрогенлар билан ўзаро ҳаракатланиб эркакларда сператогенез,
яъни сперматозоидларнинг вужудга келиши жараёнини таъминлаб туради.
Шундай қилиб гонадаль ҳалқа ҳосил бўлиб. Унинг ичида орқага
ҳаракатланиш асосида регуляция ҳолати юз беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
