Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Ключевые слова:
фитофаг, овощебахчевые, агроценоз, кормовых 
растений ,сезон, экологические группы, мигранты
Annotation: 
For the first time, the article presents the results of studies on 
the distribution and features of the use of host plants by phytophages in the 
Fergana Valley.
Key words: 
phytophage, vegetables and melons, agrocenosis, host plants, 
season, ecological groups, migrants
 
Агроценозларда фитофаглар эгаллаган ўсимлик органлари ўз 
хусусиятини йўқотиб, озиқланиш учун ноқулай ҳолатга келади, натижада 
улар янги шаклланаётган барг, шоҳ ва гулларга кетма-кет ўтиб ҳаёт циклини 
давом эттиради. Бу хусусият бошқа муаллифлар томонидан ҳам баъзи гуруҳ 
ҳашаротлари мисолида изоҳланган [2].
Ушбу экологик гуруҳга кирувчи ҳашаротларнинг аксарияти 
мигрантлар ҳисобланиб, улар бирламчи озуқа ўсимлигида жадал кўпайган 
пайтда иккиламчи озуқа спектрида ҳам пайдо бўла бошлайди. Сабзавот-
полиз ўсимликлари онтогонезига ҳамоҳанг уларда яшовчи ҳашаротларни 
қуйидаги гуруҳларга ажратиш мақсадга мувофиқ [1]. 
Илк вегетация даври ҳашаротлари. 
Апрелнинг дастлабки 
декадасидан бошлаб бегона ўтлар ёки тупроқ организмлари билан озиқланиш 
жараёнида бўлган симқуртлар (
Agriotes meticulosus, Opatroides punctulatus
) 
уруғлар экилгандан бошлаб, уларга зарар келтира бошлайди. Улар уруғларни 
зарарлаши оқибатида ўсимлик сийрак чиқади ва айрим ҳолларда қайта 
экишга сабаб бўлади. Бу жараён кўпроқ кўчат етиштиришга мўлжалланган 
ҳудудларда кузатилади.

---

79 
Шу билан бир қаторда, ўсимлик илк вегетация даврида ҳашаротлар 
унга тез ўтиб, озиқлана бошлайди. Бу даврда, асосан, симқуртлар 
(
A.meticulosus, O.punctulatus
) ва тунлам личинкалари фаол бўлади. Уларнинг 
ўсимликка ўтиши об-ҳаво шароитига қараб апрелнинг биринчи ярмидан 
бошланади (12-7.IV.2017, Ёзёвон). Шунингдек, ойнинг ўрталарига бориб, 
деярли барча агроценозларда қандалаларнинг дастлабки вакиллари 
(
D.penicillatus, P.prasina
) учрайди (1-расм).