Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Ibtidoiy ho’kizBos Primgenius Bojanus. 
Bu hayvonga tegishli suyak 
qoldiqlari Sel-Ung’ur, Omon-Quton, Kulbuloq, Obi-Rahmat kabi qadimgi tosh 
davri arxeologik yodgorliklaridan, Uchtut, Uchashi,Zamichaton kabi yangi tosh 
davri yodgorliklaridan topilgan. Ibtidoiy ho’kizdan xonaki yirik shoxli qaromollar 
kelib chiqqan. Bu hayvonga tegishli tarixiy davr suyak qoldiqlari janubiy 
O’zbekistonda joylashgan bronza davri yodgorliklari Kuchuk-tepa, Talashkantepa 
manzilgohlaridan ma’lum. Uning yer yuzidan jumladan O’zbekistondan qirilib 
ketishining asosiy sabablaridan biri ibtidoiy va qadimgi odamlarning unga tinimsiz 
ov qilinishi, yangi quriq yerlarning o’zlashtirilishi va xonaki hayvon podalarining 
bu tur hayvonning oziqlanish yaylovlarini egallab olishi hisoblanadi. 
Jayron-Gazella Subgutturosa Guldentstaedt. 
Hozirgacha pleystosen va 
golosen davriga mansub 500 ga yaqin jayronlarga ta’lluqli 2000 ta suyak ashyolari 
o’rganildi. Ular orasida ko’proq shox o’zaklari, barmoq suyaklari, kuraklar va 
oshiq suyaklar borligini kuzatish mumkin. Suyak qoldiqlarini marfometrik jihatdan 
taqqosiy o’rganish qadimgi, o’rta asr va hozirgi zamon jayronlari o’rtasida 
morfologik jihatda keskin farq bo’lmaganligini ko’rish mumkin. Hozirgi vaqtda bu 
hayvon Qashqadaryo, Samarqand va Farg’ona vodiysida yo’q bo’lib ketish 
holatida turibdi. Bu turni tabiatda saqlab qolish va ko’paytirish maqsadida Buxoro 
viloyati 
Qorovulbozor 
tumanida 
jayronni 
ko’paytirish 
Ekomarkazida 
ko’paytirilmoqda.
Sibir tog’ echkisi-Sapra Sibirica Pallos. 
O’rta Osiyoda, jumladan 
O’zbekistonda ularning ilmiy asoslangan suyak ashyolari janubiy O’zbekistonning 
Hisor tog’ida joylashgan Teshik-tosh g’oridan topilgan. Manzilgohda Sibir tog’ 
echkisining suyak qoldiqlari barcha topilgan umumiy suyaklarni 70 % ni tashkil 
qilgan. Bundan tashqari, suyak qoldiqlari Zarafshon tog’ tizmasida joylashgan 
Omonquton g’oridan, Toshkent viloyatida joylashgan Obiraxmat g’oridan, 
Kulbuloq manzilgohidan, vodiyda Sel-Ungur g’orlaridan ko’plab topilgan. Sibir 
tog’ echkilarining qadimdan ko’p sonli o’ziga xos arealga ega bo’lganligi qoya 
toshlarga o’yib qoldirilgan qoya tosh rasmlarida aks etgan. Bunday qoya tosh 
rasmlari Farg’ona vodiysi va Zarafshon vohasida ko’plab ko’rish mumkin. 
O’zbekistonda uning hozirgi areali juda uzuq-yuluq holda bo’lib, faqatgina Hisor, 

---

19 
Turkiston va Zarafshon tog’larining yuqori cho’qqilarida uchraydi. Ko’hitang tog’ 
tizmalarida esa ularni juda kam hollarda uchratish mumkin. Sibir tog’ echkilari 
soni va arealini qisqarishda asosiy sabablari insonning bevosita va bilvosita ta’siri 
ya’ni brokonerlik, azaliy oziqlanish yaylovlarini xonaki hayvonlar tomonidan 
egallanishidir. Ushbu noyob turni saqlab qolishning yagona yo’li nazorat, himoya 
va maxsus qo’riqxonalar tashkil qilishdir.