Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Фойдаланилган адабиётлар: 
1.
Калюкова Е.Н.Свойства металлов и их соединений. Ульяновск :УлГТУ, 2009. 
– 
156
2.
AsqarovI.R., 
Gopirov 
К.Kimyoasoslari. 
“O`zbekistonmilliyensiklope- 
diyasi”Davlatilmiynashriyoti. Toshkent-2014 y 
3.
М.S.Silberberg. Principles of general chemistry. McGraw-Hill Companies, Inc, USA, 
2013. 
4.
Парпиев Н.А., Муфтахов А.Г., Рахимов Х.Р. Анорганик кимё.-Тошкент: 
«Ўзбекистон» 2003. 504 б. 
 
IFLOSLANGAN SUVNING INSON SALOMATLIGIGA TA’SIRI 
Abralov Olim Sobirovich, Yuldasheva Malika Berdiyarovna 
Navoiy davlat pedagogika instituti 
[e-mail] 
Annotatsiya: Maqolada suv va uning tarkibidagi asosiy mineral moddalarning inson 
salomatligidagi tutgan o`rni haqida ma’lumotlar berilgan. 
Аннотация: В статье даны сведения о значении воды и основных минеральных 
веществ, содержащихся в воде в сохранении здоровья человека. 

---

58 
Annotation: The article provides information about the importance of water and main 
minerals contained in water in human health. 
Hech qanday tabiiy k
uch o‘z ta’siri bo‘yicha eng asosiy, eng qudratli, geologik 
jarayonlarni tartibga solishda suv bilan bellasha olmaydi. Yer yuzida yashovchi har qanday tirik 
mavjudot massasining asosiy qismini suv tashkil qiladi. Inson organizmdagi suvning 70 % 
protoplazmalar to‘qimasida, 7% qon tomirlarida (qon plazmasini hosil qiladi), 23% to‘qimalami 
yuvib turish uchun sarf bo’lar ekan. Keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlar tabiiy suvlar 
tarkibida suvning qattiqlik ko‘rsatkichini belgilovchi kalsiy va magniy tuzlari bilan birga yana 12 
ta element - berelliy, bor, kadmiy, kaliy, natriy va boshqa elementlar doim birga 
uchrashi, ular 
o‘rtasida korrelyatsion bog’liqlik borligini ko‘rsatadi. Qattiqlik xususiyatiga ega bo’lgan suvdan 
ko‘p iste’mol qilinganda organizmda, aniqrog’i, odamning o‘t va siydik qopida, siydik yo‘lida, 
shuningdek, buyragida toshlar paydo bo’ladi. Aholi o‘rtasida suv orqali bo’ladigan va yuqadigan 
kasalliklarning kelib chiqishida ichimlik suvlari tarkibidagi azot girbidlar va azot nitratlar 
indikator rolini o‘ynaydi. Suvning sifati va tabiiy holatining buzilishi, ular tarkibida yuqumli 
kasalliklar qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar va gijja tuxumlarining hamda turli kimyoviy 
moddalar miqdorining ko'payib ketishi albatta inson salomatligiga ziyon yetkazadi. 
Suv - tabiatning qimmatbaho resursi bo‘lib, biosferaning mavjudligini ta’minlovchi 
moddalar almashinish jarayonlarida o‘ta muhim rol o‘ynaydi. Suvning qudratli kuchi haqida 
akademik V.I.Vernadskiy shunday yozadi: “Suv bizning sayyoramizning shakllanishida hal 
qiluvchi rol o‘ynagan. Hech qanday tabiiy kuch o‘z ta’siri bo‘yicha eng asosiy, eng qudratli, 
geologik jarayonlarni tartibga solishda suv bilan bellasha olmaydi”. Suv har doim va har vaqt 
biosferaning muhim qismini tashkil etib, insonlar yashash muhitining ajralmas qismi bo’lib 
qoladi. Atrof-muhitimizning mavjudligini ta’minlashda zaruriy vosita bo‘lib, sayyoramizdagi 
butun tirik organizmlarni, eng avvalo, butun insoniyatning yashashi uchun sharoit yaratada. 
Shuning uchun ham suvga «Yerning qon tomir tizimi» deb ta’rif berilishi bejiz emas. Tirik 
organizmlar hayoti, ayniqsa, inson salomatligi uchun mis, rux, yod, marganets, kobalt, temir kabi 
mikroelementlar hamda kalsiy, kaliy, natriy, fosfor singari kimyoviy elementlar nihoyatda zarur. 
Lekin bunday makro va mikroelementlar tirik organizmlar uchun juda oz miqdorda kerak 
bo’ladi. Shuning uchun, ularning me’yorini bilish muhim ahamiyatga ega. Bu moddalar 
organizmga suv, oziq-ovqat mahsulotlari bilan kirib, uning elementlarga bo‘lgan ehtiyojini 
qondirib turadi. Agar makro va mikroelementlar organizmlarda yetishmasa, turli kasalliklar kelib 
chiqadi. Masalan, inson organizmida yod elementi me’yor darajada bo’lmasa buqoq kasalligi, 
kalsiy va ftor elementi yetishmasa tishlarning “karies” kasalligi kelib chiqadi. Aksincha, 
kalsiyning me’yordan ko‘p bo’lishi buyrakda tosh hosil bo’lishiga, ftor esa “flyuroz” 
kasalligining kelib chiqishiga sabab bo’ladi.
Hozirgi kunda aksariyat ishlab chiqarish korxonalarida toza suv ko‘p miqdorda ishlatilib, 
yaxshi tozalanmasdan ochiq suv havzalariga tashlanishi oqibatida suv havzalaridagi tabiiy 
suvning kimyoviy tarkibi o‘zgarib ketmoqda. Bu hol aholi orasida turli xil kasalliklarning 
tarqalishiga olib kelmoqda. Keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlar tabiiy suvlar tarkibida 
suvning qattiqlik ko‘rsatkichini belgilovchi kalsiy va magniy tuzlari bilan birga yana 12 ta 
element - berelliy, bor, kadmiy, kaliy, natriy va boshqa elementlar doim birga uchrashi, ular 
o‘rtasida korrelyatsion bog’liqlik borligini ko‘rsatadi. Qattiqlik xususiyatiga ega bo’lgan suvdan 
ko‘p iste’mol qilinganda organizmda, aniqrog’i, odamning o‘t va siydik qopida, siydik yo‘lida, 
shuningdek, buyragida toshlar paydo bo’ladi. Aholi o‘rtasida suv orqali bo’ladigan va yuqadigan 
kasalliklarning kelib chiqishida ichimlik suvlari tarkibidagi azot girbidlar va azot nitratlar 
indikator rolini o‘ynaydi. Bu moddalar bilan zaharlangan kishilarda quvvatsizlik, rangsizlik kabi 
alomatlar kuzatiladi. Odatda nitratlar qonda metgemoglabin hosil qilnsada, dispepsiya, 
disbakterioz kasalliklari ta’sirida azot nitratlar azot nitritlarga aylanadi, nitratlarning ichaklarda 
so‘rilishi qondagi metgemoglabin miqdorini oshirib yuboradi. Keyingi yillarda gigiyenistlar 
e’tiborini jalb etayotgan omil nitrozaminlar bo’lib, ular sanoatda keng bo’llaniladi. Ular suv 
havzalarida ham, tabiiy holda ham inson organizmida sintezlana oladi. Nitrozaminlar rak 
kasalligini tug‘diruvchi faol - konseragen modda bo’lib, suvda yaxshi eriydi. Ular sug‘oriladigan 

---

59 
yerlardan suv havzalariga quyiladi va tarkibida ushbu moddalar mavjud bo’lgan suvlardan 
foydalanish natijasida ular inson organizmiga o'tadi. 
Hozirgi kunda aholini gigiyena talablariga javob beradigan toza ichimlik suvi bilan 
ta’minlash, insonlar salomatligini muhofaza qilishning asosiy omillaridan bo’lib qolmoqda. 
Aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash, suv orqali tarqaladigan yuqumli kasalliklardan 
asrash va suvning kimyoviy tarkibining o'zgarishidan kelib chiqadigan zaharlanishlaming oldini 
olish muhim ahamiyat kasb etadi. Suvning sifati va tabiiy holatining buzilishi, ular tarkibida 
yuqumli kasalliklar qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar va gijja tuxumlarining hamda turli 
kimyoviy moddalar miqdorining ko'payib ketishi albatta inson salomatligiga ziyon yetkazadi. 
Xavfli yuqumli kasalliklar ichburug’, gepatit, qorin tifi, paratif, diarreya kabi kasalliklarning 
kelib chiqishiga suv asosiy rol o'ynaydi. Tarixdan ma’lumki, bir qator mamlakatlarda suv orqali 
tarqalgan vabo va turli oshqozon-ichak kasalliklaridan ko'plab odamlarning yostig‘i qurigan. 
Masalan, 1971-yilda Meksikada ichterlama epidemiyasiga 100 ming kishi chalingan, ichburug' 
kasalidan esa 15 ming kishi halok bo’lgan. Suv havzalarida vabo, ichterlama, ichburug' 
mikroblarining ko'payishi aholi orasida aynan shu kasalliklarning tarqalishiga sabab bo’ladi. 
Keyingi paytlarda ichak kasalliklari, sariq, polimiyelit va boshqa kasalliklarning tarqalishida suv 
tarkibidagi viruslarning roli katta ekanligi aniqlangan. Chunki, ular suv muhitida uzoq muddat 
yashashlari mumkin