Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Қуёш энергиясидан фойдаланиш бўйича актив тизимлар
 
Олимларнинг таъкидлашича, қуёш энергиясидан 
фойдаланиш бўйича актив тизимлар асосини қуёш 
батареялари 
- 
қуёш 
энергиясини 
қабул 
қилиб, 
ўзгартирадиган модуллар тўплами ташкил қилади. 
Аксарият ҳолларда қуёш батареялари ҳакида сўз борганда, 
қуёш энергиясини электр энергиясига айлантирадиган 
мослама назарда тутилади. Қуёш батареялари электр 
энергиясини мунтазам ишлаб чиқариш ёки кейинчалик 
фойдаланиш учун уни тўплаш имкониятига эга. Бундай 
батареялар илк бор фазо йўлдошларида фойдаланилган. 
Қуёш батареялари тузилишининг оддийлиги, ўрнатишнинг осонлиги, кўп xизмат 
талаб этмаслиги ва узоқ муддат фойдаланиш мумкинлиги билан ажралиб туради. 

---

240 
Ўрнатиш учун қўшимча жой талаб қилмайди. Сояда узоқ вақт қолдирмаслик ва юзасидаги 
чангни ўз вақтида артиб туриш ундан фойдаланишнинг ягона шартидир. Бундай 
батареялар нафақат қуёшли кун, ҳатто булутли кунларда ҳам энергия ишлаб чиқара олади. 
Замонавий қуёш батареялари ўн йиллар давомида ишлаш қобилиятини сақлаб қолади. 
Xавфсизлиги, самарадорлиги ва узоқ муддат ишлаши билан ажралиб турадиган бундай 
тизим камдан-кам учрайди. Бугунги кунда қуёш энергиясини ўзида тўплайдиган 
аккумулятор манбалари ўрнатилган уйлар кўплаб қурилмокда. Қуёш батареялари бинолар 
томи ёки маxсус таянчларга ўрнатилади (3-расм). 
Қуёш энергиясидан биноларни ёритиш, иситиш, хавони совутиш, шамоллатиш, 
электр энергияси ишлаб чиқариш мақсадида фойдаланилаётир. Дунёда гелиоелектр 
станциялар - қуёш энергиясини катта миқдордаги электр энергиясига айлантирадиган 
замонавий станциялар сони кўпайиб (Германия, АҚШ, Япония, Франция, Испания) 
бормоқда. Уларнинг ишлаш принципи оддий. Бир неча минг квадрат метр майдонга 
ўрнатилган гелиостат ойналар қуёш билан баробар айланиб, қуёш нурларини суюқлик, 
кўпинча сув билан тўлдирилган сиғимга йўналтиради. Кейинги жараёнлар эса одатдаги 
иссиқлик электр станцияларидаги каби давом этади. Яъни, сув исиб қайнайди ва буғга 
айланади. Буғ турбинани, турбина эса генератор роторини айлантиради ва шу тариқа 
электр энергияси ишлаб чиқарилади.
Қуёш энергияси, шубҳасиз, келажак энергиясидир. Бугун дунё газ ва нефт 
нарxининг ошиши сабабли анъанавий ёқилғи турларидан воз кечмокда. Аксарият 
мамлакатларда қуёш энергиясидан фойдаланишни ривожлантириш бўйича давлат 
дастурлари ишлаб чиқилган. Масалан: Бугунги кунда қуёш коллекторларининг умумий 
майдони АҚШда 15 млн. квм., Японияда 12 млн. кв.м. етган. Масалан, биргина Исроилда 
1 млн.квм қуёш энергияси қурилмаси бўлиб, мамлакатдаги иссиқ сув таъминоти ҳажмини 
75% таъминламоқда. Германия Федератив республикасида эса 2050 йилга бориб, қайта 
тикланувчан энергия манбаларини умумий энергетика балансидаги ҳиссасини 50% 
етказиш мўлжалланмоқда. Бу борада етакчи мамлакатлар қаторига Америка Қўшма 
Штатлари, Германия, Япония ҳам ҳозирги кунда Хитой Халқ республикалари 
эгаллашмоқда.