1-jadval.
MOD eksport va importi hajmida homashyo va tayyor mahsulotlar ulushi (%)
Homashyo mahsulotlar
Tayyor mahsulotlar
Eksport
Import
Eksport
Import
Mamlakatlar
1995
2013
1995
2013
1995
2013
1995
2013
Qozog'iston
61,8
90,2
39,6
21,0
38,1
9,7
59,1
78,2
Qirg'iziston
63,7
55,8
59,4
42,0
35,4
43,6
40,5
57,9
Tojikiston
84,8
80,7
53,2
41,4
15,1
11,9
45,9
56,3
Turkmaniston
93,0
94,7
32,4
11,2
6,7
5,2
65,9
85,4
O'zbekiston
92,7
60,4
26,2
23,1
7,2
39,4
72,2
73,9
Manba: UNCTAD statistikasi, 2014.
1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, MOD tashqi savdo aylanmasi tarkibida homashyo
va tayyor mahsulotlar ulushi 1995-2013-yillar mobaynida sezilarli o’zgarishlar kuzatiladi.
Eksport hajmida Qozog’iston hamda Turkmaniston Respublikalarida homashyo hajmi (neft va
gaz) nafaqat saqlanib qolgan balki o’sganligini ko’rish mumkin. Ayniqsa Qozog’istonda mazkur
ko’rsatkich 2013-yilga kelib 90,2 % ni tashkil qilganligini keyingi yillarda respublikada
yangidan-yangi tabiiy boyliklarni o’zlashtirilayoganligi bilan izohlash mumkin. Mahsulotlar
eksoportida tayyor mahsulotlarning ulushini O’zbekiston hamda Qirg’iziston Rspublikalarida
ortganligini ko’rish mumkin. Bunga asosiy sabablar sirasiga ishlab chiqarishda xorijiy
investitsiyalarning iqtisodiyotni diversifikatsiyasi, xususiy tadbirkorlikning keng rivojlanishi va
eng muhimi mahalliylashtirish dasturi( O’zbekistonda) kuchli ta’sir etdi.
MOD tashqi savdo aloqalar geografiyasi shuni ko’rsatadiki, keying yillarda Xitoy,
Turkiya, Koreya Respublikalari bilan integratsiyalashuv va savdo sotiqning ortishi kuzatilmoqda.
Jumladan, Tojikiston Respublikasi eksporti hajmida Turkiya 36,9 % ni tashkil etgan bo’lsa,
import hajmida Xitoy yetakchilik qilgan(41,5 %). Import mahsulotlar ulushini Xitoy davlati
bilan yuqoriligi Qirg’iziston Respublikasida ham kuzatiladi. Xitoyning Markaziy Osiyo
davlatlari bilan savdo aloqalarining rivojlanishi, O’zbekiston va Turkmaniston eksport hajmida
mazkur davlatni ulushi yuqori ekanligidan ham ko’rinadi.
Globallashuv sharoitida mintaqa mamlakatlarning iqtisodiy jihatdan rivojlanishi
to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar ayniqsa muhim. Makroiqtisodiy jihatlar MORda
investitsiya orqali rivojlanish uchun ulkan imkoniyatlar savdo va xorijiy investitsiyalarni
integratsiyalashuvi vositasida amalga oshirilishini ko’rsatadi. Iqtisodiy integratsiyaning shart-
sharoitlari sifatida integratsiyada qatnashayotgan Markaziy Osiyo mamlakatlari bozorining
rivojlanish darajasini solishtirish, ularning geografik yaqinligi, ular orasida tugan
muammolarning umumiyligi, bozor islohotlarini tezlashririshga intilish, integratsion
jarayonlardan chetda qolmaslik kabi xususiyatlar ularni umumiy maqsad yo’lida birlashtirib
turadi. Suning uchu mintaqa mamlakatlari mavjud imkoniyatlardan oqilona va samarali
foydalanishlari lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |