Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги з. М. Бобур номидаги андижон давлат университети “ижтимоий-иқтисодиёт” факультети

Оммавий ахборот воситалари ва ғоявий таъсир кўрсатиш механизмлари
Оммавий ахборот воситалари энг асосий, қудратли ва таъ­сирчан мафкура воситасидир. Чун­ки оммавий ахборот воситалари омманинг ўзига хос тарбиячиси, муҳим тадбирларнинг ташкилотчиси, долзарб муаммоларни ҳал қилишнинг таъсирчан қуроли бўлиб хизмат қилади. Айнан оммавий ахборот воситалари орқали миллий қадриятлари­миз ва умуминсоний қадриятлар, миллий ғоя ва демократик тамойиллар тарғиб-ташвиқ қилинади. Оммавий ахборот во­ситалари доимо демократия ва сўз эркинлигининг ўзига хос ўлчови, кўрсаткичи бўлиб келган. Эркин ва мустақил омма­вий ахборот воситалари демократик тараққётни рағбатлан­тиради ва мустаҳкамлайди.
Хаётийлик - бугунги кунда оммавий ахборот воеитала­рининг фаолиятига қуйилаётган асосий талаб. Берилаётган ахборотларнинг асосан ютуқларни кўрсатиш, мақтовлардан иборат бўлиши тарғиботга қанчалик фойдали ёки зарарли эканини чамалаб кўриш лозим. Ҳаёт бор экан, муаммолар, камчиликлар, нуқсонлар булавериши табиий Бу - исбот талаб қилмайдиган аксиома. Шундай экан, муаммоларнинг мав­жудлигига фожеа сифатида эмас, одатдаги нарса деб қараш­га ўрганиш керак. Уларнинг борлигини кўриб, узини кўpмa­ганликка олиш билан фақат зарар келтириши мумкин. Де­мақ муаммоларни ўз вақтида тан олиш, уларни ҳал қилиш­га киришиш лозим.
Таъкидлаш жоизки, тарғиботнинг негизида фақатгина ғояга ишонч эмас, ғояни тарғиб қилаётган инсонга ишонч ҳам ётади. Шу боис, мақташ тарғиботнинг ягона ва ҳатто энг тўғри усули ҳам эмас. Демақ мафкурани ҳаётни фақат мақташ, уни бенуқсон тасвирлаш орқали тарғиб қилиш мумкин эмас.
Ғарбда оммавий ахборот воситаларига қўпол булса ҳам жамият манфаатларини "қуриқловчи куппак", деб нисбат берадилар. Етук демократик давлатларда улар жамиятнинг "кузлари", "қулоқлари" вазифасини бажарадилар. Огоҳлан­тирувчи тизим сифатида улар жамиятдаги иллатлардан ха­бар берувчи, муаммоларни дадил кутариб чиқиб, уларнинг турли ечимларини таклиф қилувчи қудратли кучга айланган.Таъкидлаш жоизки, оммавий ахборот воситалари фаолиятининг плюрализм тамойили асосига қурилиши демократиянинг тарақётига хизмат қилади. Бунинг учун қapaмa­қарши нуқтаи назарлардан иборат булган дастурларни яра­тиш, муқобил фикрлар тўқнашувига эришиш лозим. Шунда­гина оммавий ахборот воситалари жамоатчилик фикрини шак­ллантириш ва рағбатлантиришга қодир бўлади.
Биз демократияни қандай тушунсак, оммавий ахборот во­ситаларига ҳам шундай вазифаларни юклаймиз. Биз демок­ратияни мустақиллиқ эркинлик ва масъулият деб тушунар эканмиз, оммавий ахборот воситаларидан ҳам мустақиллик, эркинлик ва масъулиятни кутамиз. Демак, журналистлар бу тушунчаларини англаши, уларга эҳтиёж сезиши, уларни қaдpлаши, улардан фойдалана билиши ва улар учун курашиши зарур.
Оммавий ахборот воситалари орқали миллий истиқлол ғоясини сингдиришнинг яна бир муҳим жиҳати мавжуд. Бу жиҳат - ахборот террорига, мафкуравий таҳдидларга му­носиб жавоб бериш, маънавий-мафкуравий жиҳатдан хал­қимизни тобе этишга интилишларнинг пайини кесиш ва ўзбе­кистон фуқароларида мафкуравий иммунитетни шаклланти­риш билан боғлиқ Оммавий ахборот воситаларининг таъсир кучини курсатадиган шундай бир гап бор "ҳар қандай пуч ғоя, уйдирма ҳафтасига уч мартадан турт йил давомида такрорланса - "ҳақиқат" тайёр булади, одамлар унга чиппа­чин ишонадилар".
Охирги пайтларда информацион ҳуружларнинг тез-тез уюштирилаётгани аслида урушга муносабатнинг узгарганли­гидан, қуролнинг янги тури кашф қилинганидан дарак бера­ди. Бу қурол - ахборотдир. Бундай қурол ёрдамида олиб бориладиган информацион урушларда инсоннинг онги ва қалби нишонга олинади. Гарчи у дайди ўқ сингари инсонни жисмо­нан йўқ қила олмаса-да, унинг қўпорувчилик кучи, келтира­диган талофотлари ҳар қандай оммавий қирғин қуролиники­дан кам эмас. Чунки бу қурол ёрдамида онга берилган зарба­лар кишини адаштиради, уни уз манфаатларига зид ҳаракат қилишга ундайди ва демақ инсонни бошқариш, унинг устидан ҳукмронлик қилиш имконини беради. Аслида, ахборот мaқcaдгa эришишнинг энг арзон воситаси ҳам саналади. Ҳақиқатан ҳам, информацион ҳуружлар уюштириш учун у қaдap кўп меҳнат, у қaдap кўп ҳаракат, у қaдap кўп ҳара­жат талаб этилмайди. Гарчи бундай мафкуравий экспансия отишмалар ва қон тукишларни келтириб чиқармаса-да, мил­лий узликни англашни заифлаштириш эвазига таназзулга олиб келади.
Президентимиз таъбири билан айтганда, 6ундай инфор­мацион қупорувчиликдан мaқcaд - мамлакатимиз аҳолисига ахборот орқали ва мафкуравий йул билан тазйиқ утказиш, жаҳон афкор оммасида ўзбекистон ҳақида нотўғри тасаввур тўғдиришга интилишдан иборат. "Миллий истиқлол ғояси асосий тушунча ва тамойиллар" рисоласидаги баъзи фикр­лар ҳам бугунги ҳуружларнинг мақсадини ойдинлаштиради. Ушбу рисолада айтилишича, геополитик мақсадлар - давлатнинг узга қудудларда ўз мавқеи ва таъсирини кучайти­ришга қаратилган сиёсатдир. Очиғи, бу таъриф айрим омма­вий ахборот воситаларининг фаолияти нимага йуналтирил­ганлигини фош этиб қўймоқда.
Йирик сиёсатчилардан бири Буюк Британия собиқ Бош вазири Маргарет Тетчер "Оммавий ахборот воситалари ­террорчилар учун кислород вазифасини утайди", деган. Бу гапнинг мағзини чақан одам "оммавий ахборот воситалари террорчилар учун ҳaвoдeк зарур экан", деган хулосага кела­ди. Бир қарашда бу фикр мантиқсиздай туюлади. Чуқурроқ уйлаб курсак-чи? Аслида, террорчилар бир қанча инсонларни шафқатсизлик билан улдириш орқали миллионларда қўpқyв ва дақшат уйғотишга интиладилар. Демақ уларнинг мaқcaд­лари - улдириш эмас, жамоатчиликка кучли таъсир қилиш­дир. Таассуфки, баъзи оммавий ахборот воситалари узлари билмаган ҳолда терроризмнинг бузғунчилиқ қўпорувчилик таъсирини янада оширишга "хизмат" қилиб қўядилар. Улар­нинг террор оқибатлари ҳақидаги вақимали ахборотлари инсонлардаги қурқувни, дақшатни, ҳимоясизлик ҳиссини янада кучайтириб юборади. Бу каби ахборотларга қарши аксилтарғиботни уюштириш зарурати тўғилади.