Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги якубов Кутфидин Аслиевич, Мирзаев Абдиалим Боймуродович,Бўриев

 
Расм.6.3. ДО русумли 
ахлатлар майдалагичи
 
Эксплутацион 
ходимлар 
вазифаларига 
механизмларни 
тўғри 
ишлашини 
кузатиш, 
машиналарнинг ишчи органларни бутунлигини 
назорат қилиш, ўз вақтида ишчи ва захира 
агрегатларни ишга тушириш ва тўхтатишлар 
киради.
 
Панжара ва бошқа ускуналарни ишга тушириш ва ишдан чиқариш 
маҳаллий диспетчер томонидан ҳам бошқарилиши мумкин. Хусусан, механик 
тозалаш цехи ишчи ходимларининг вазифалари қуйидагилардан иборат: 

ишчи панжаралар сонини ростлаш йўли билан тирқишлари орасида 
зарурий тезликларни таъминлаш; 

тирқишлар ҳолатини назорат қилиш, уларда рўй тиқилишларни тез 
бартараф қилиш; 

хаскашларни ўз вақтида ишга тушишини назорат қилиш, зарур пайтларда 
ахлатларни қўл билан тозалаш; 

ахлатларни саралаш, майладагичларни ишдан чиқариши мумкин бўлган 
қаттиқ жисмларни ўтишиги йўл қўймаслик; 

ахлатларни контейнерларга жойлаштириш ва уларни мунтазам равишда 
жўнатиб туриш. 
Панжараларни ишга қўшиш ва тўхтатиш маълум кетма-кетликда олиб 
борилиши керак. Панжарани ишдан чиқаришда биринчи навбатда ахлатларни 
йиғиш механизмини, кейин транспортерни ва у тўлиқ бўшаганидан 3-5 
дақиқадан кейин майдалагичлар тўхтатилади ва уларга сув жумраги 
беркитилади.
Айниқса панжара-майдалагичнинг ишлашини оқова сувларнинг максимал 
ва минимал сарфларда оқиб келиш пайтларида эътиборни кучайтириш зарур. 
Барча профилактик ишлар техника хавфсизлиги ва меҳнатни мухофаза қилиш 
қоидаларига амал қилган ҳолда бажарилади. 

---

160 
Авария ҳолатларида панжаралар автоматик бошқариш тизимидан қўл 
бошқарилишига ўтилиши лозим ва энг аввало панжара механизмлари 
тўхтатилиб, захира панжара ишга туширилади ҳамда каналдаги шлюзлар 
ёпилади, панжара каналдан кўтарилади. Панжара олди каналда сувнинг сатҳи 
ҳаддан ташқари кўтарилиши ҳолатларида захира панжаралар ишга қўшилади ва 
носозлик сабаблари аниқланади.
Панжаралардан 
фойдаланувчи 
ходимлар 
махсус 
коржомаларда 
бўлишлари, шахсий гигиена талабларига риоя қилишлари зарур. Панжара 
биноси сўриш вентиляция тизими билан жихозланган бўлиб, доимо ишлаб 
туриши керак. Зарур бўлган пайтларда бинонинг эшик ва деразалар очилиб 
шамоллатишни яна ҳам жадаллаштириш мумкин. 
Қумтутгичлар.
Қумтутгичлар оқова сув таркибидаги қум ва бошқа оғир 
заррачаларни ушлаб қолиш учун ишлатилади. Сувда қум зарралари эркин ва 
органик моддалар билан механик боғланган ҳолларда учрайди. Иншоотларда 
қум заррачаларини ажратиб олиш оғирлик кучи таъсирида амалга ошади. Сув 
ҳаракатининг йўналишлари бўйича қумтугичлар
ётиқ, тик, тангенциал, 
айланма ҳаракатли, тирқишли ва аэрацияланувчи
турларга бўлинади. 
Қумтутгичларга хизмат кўрсатишнинг асосий масаласи ундан ўз вақтида 
чўкмани чиқаришдан иборат.Чўкма қатламининг қалинлиги 40 см дан 
ошмаслиги керак. Қумтутгичларда мунтазам равишда, смена давомида 3-4 
марта оқим тезлиги ўлчаниши керак. 
Ётиқ қумтутгичларда
гидравлик йириклиги 18-24 мм/сек бўлган қум 
заррачаларини чўкмага тушиши 0,15-0,3 м/сек, аэрацияланувчи қумтутгичларда 
эса 0,8-0,12 м/сек тезликларда рўй беради. Ётиқ қумтутгичнинг яна бир тури 
айланма ҳаракатли қумтутгич ҳисобланади. Умуман олганда, оқоваларни кеча-
кундуз давомида нотекис оқиб келиши тиндириш иншоотларига катта муаммо 
тўғдиради. Қумтутгичларда бу масала қумтутгичларни навбат билан
секциялаштириб ишлатиш, иншоотдан кейин оқимни ростловчи обпартов 
ўрнатиш йўллари билан қисман ҳал қилинади. Қумтутгичларда оқовалар 

---

161 
таркибидан 85-90% қум ва бошқа оғир минерал заррачаларини ажратиб 
олиниши мумкин.