Ўзбeкистон рeспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

ЯНГИ ТУҒИЛГАН ЧАҚАЛОҚЛАРДА НАФАС БУЗИЛИШЛАРИ. 
Янги туғилган чақалоқларда нафас олиш функциясининг ривожланиши 
эрта мослашиш даврининг муҳим дақиқаларидан биридир. Шунинг учун 
перинатал даврда юзага келган кўплаб касалликлар нафас олиш тизимининг 
бузилиши билан бирга келади. Нафас олиш бузилишларининг энг кўп 
учрайдиган сабаблари ва омиллари қуйида келтирилган. 
Янги туғилган чақалоқларда респиратор патологияларнинг сабаблари 
ўпкага оид ва ўпкадан ташқари бўлиши мумкин. 
Нафас олиш бузилишларининг ўпка сабаблари қуйидагилар. 
Ҳаво йўлларининг патологияси: 

---

324 
– нафас йўлларининг обструкцияси билан бирга келган ривожланиш 
нуқсонлари (хоаналарнинг атрезияси ва гипоплазияси, микрогнатия, 
макроглоссия, бўйин ўсмалари, ҳиқилдоқ, бронхларнинг туғма стенози ва 
бошқалар); 
– орттирилган касалликлар (инфекцион ва медикаментоз генездаги бурун 
шиллиқ қаватининг шишиши, ўткир респиратор вирусли инфекциялар, 
юқори нафас йўлларининг бактериал инфекциялари ва бошқалар). 
Алвеолалар ва/ѐки ўпка паренхимасининг патологияси: 
– бирламчи ўпка ателектази; 
– гиалинли мембраналар касаллиги; 
– меконий билан аспирация синдроми; 
– транзитор тахипноэ (нам ўпкалар); 
– ўпка шиши; 
– ўпкадан қон кетиш; 
– кўкрак бўшлиғига ҳаво чиқарилиши билан бирга келадиган синдромлар 
(пневмоторокс, пневмомедиастинум, интерстициал эмфизема). 
Ўпка томирларининг патологияси. 
– Ўпкаларнинг ривожланиш нуқсонлари. 
– Апноэ ҳуружлари. 
– Сурункали ўпка касалликлари (БЎД, Вилсон–Микити синдроми). 
Нафас олиш бузилишининг экстрапулмонар сабаблари қуйидагилар. 
– Туғма юрак нуқсонлари. 
– Мия ва орқа мия шикастланиши. 
– Метаболик касалликлар. 
– Кўкрак қафаси ва диафрагма ривожланишининг аномалиялари. 
– Гиповолемик ѐки септик шок. 
– Миопатия. 
Бундан ташқари, янги туғилган чақалоқларда ва айниқса, эрта туғилган 
чақалоқларда нафас олиш тизимининг бир қатор анатомик ва физиологик 

---

325 
хусусиятлари мавжуд бўлиб, улар ҳам нафас олиш тизимининг бузилишига 
олиб келади. 
Янги туғилган чақалоқларда нафас олиш бузилишининг оғирлик 
даражаасини клиник баҳолаш чала туғилган чақалоқлар учун Силверман 
шкаласи (26–жадвал) ва етилиб туғилган болалар учун Даунас (27–жадвал) 
шкаласи бўйича амалга оширилади. Иккала шкала ўз ичига бешта клиник 
белгиларни олади, уларнинг ҳар бири 0 дан 2 баллгача баҳоланади. 
Тўпланган баллар йиғиндисига боғлиқ ҳолда (0 дан 10 гача) нафас 
бузилишлари ва оғирлик даражаси ҳқида хулоса қилинади (28–жадвал). 
Силверман ва Даунас шкалалари бўйича баҳолаш бола ҳаѐтининг биринчи 
соатларида ҳар соатда ўтказилади. 
Нафас олишнинг бузилиши ўткир – 7 кун (ўпка ателектазларида энг 
типик), ўткир ости – 8–20 кун (гиалинли мембрана касаллиги учун) бўлиши 
мумкин. 
Янги туғилган чақалоқларда нафас олиш бузилишлари деганда 
ўпкалардаги ноинфекцион патологик жараѐн тушунилади, у болаларда 
ҳаѐтининг биринчи соатларида ѐки кунларида ривожланадиган, бирламчи 
сурфактант етишмовчилиги, ўпка тўқимасининг тўлиқ ишга тушмаганлиги, 
аъзоизмнинг ҳаѐтий зарур функциялари жиддий сустлашиши шароитида 
ўпкаларда кечадиган патологик жараѐнлар билан боғлиқ ўткир нафас 
етишмовчилиги билан намоѐн бўлади. 
Жадвал 26.