Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги в. И. Зуев, О. Қодирхўжаев, М. М. Адилов, У. И. Акрамов сабзавотчилик ва полизчилик

19-расм. Карам турлари
Гулли карамни қайнатиб ва қовуриб истеъмол қилинади Шунингдек ундан консервалар тайёрланади. Унда ўртача 9,6% қуруқ модда, шу жумладан 3,1% шакар, 1,43% кул бор. Бошли карамга нисбатан С дармондориси (60 мг%) ва минерал тузларга анча бой. Карамни инсоният жуда қадим замонлардан бери истеъмол қилиб келади: Уни етиштириш Ўpтa денгиз, кейинроқ эса Fарбий Европада бошлангаан. МДҲ худудида карам етиштиртсш Х асрда, олдин Кавказ ортида кейин эса Киев русида бошлангаан.
Ўзбекистонда карамиинг сабзавот экинлари ўртасидаги солиштирма ҳиссаси экин майдони бўйича 12% ҳaмдa ялпи маҳсулот бўйича 14% атрофида.
Ўзбекистонда оддий карамнинг ўртача маҳсулотдорлиги-йилнинг келишига қараб гектарига 22-27 тонна атрофида ўэгариб туради.
Оқбошли карамнинг ботаник характеристикаси ҳaмдa биологик хусусияти. Оқбошли карамнинг ватани Ўрта Ер денгизи атрофлари ҳисобланади. У биринчи-йили вегетатив орган – бош, иккинчи-йили эса репродуктив органлар ва уруғ маҳсулот қилади. У икки-йиллик ўсимлик.
Пояси биринчи-йили калта, йўғoн (20-50 см) , барг билан қалин қопланган кўринишда бўлади. Одатда, уни ўзак деб аташади. Иккинчи-йили у 1-1,5 м баландликда вегетатив поя маҳсулот қилади. Барги йирик, тепа қисмидагилари тўпланган, пасткилари эса бандли, тарвақайлаган бўлади. Унинг шакли юзаси, ўлчами, туси ва бошқа белгилари нави ва етиштириш шароитига қараб ўэгариб туради. Карам боши жуда катта кўринишдаги думалоқ ва ясси шарга ўхшайди. Бошининг шакли конуссимондан ясси кўринишгача ўэгариб туради.
Барги ўсиши ва ривожланиши билан бир пайтда карам бошининг шаклланиши ҳам бошланади. У учки кўртаклари ўсиши ва астасекин янгидан пайдо бўлган баргларнинг унда тўплана бошлаши эвазига катталашади. Бошга тўпланаётган баргларнинг кўпайиши ва ўсишига қараб карам ўлчами ҳам катталашади. Карам бошининг тўлиқ шаклланиши навининг тезпишарлигига қараб, ниҳоли униб чиққандан кейин 65-180 кун ўтиб тугалланади. Оқ бошли карам ўзоқ муддат (40-70 кун) мусбат ҳарорат (2-5°С) да сақлангандагина гуллаш босқичига тайёр бўлиши мумкин. Тегишли муддат сақланган уруғлик карам экилгандан кейин гул бутоғининг бош пояси, ён бутоқлари ўса бошлайди, Fунчаси шаклланади, гуллаш уруғланиш, ўсиш ҳамда қўзоғи маҳсулот бўла бошлайди. уруғнинг пиши етилиши уруғлик карам экилгач, 3,5-4 ойдан кейин бошланади.
Оқ бошли карам иссиққа унча талабчан эмас, совуққа чидамли. Уруғи 2-3С да ўса бошлайди, бироқ у 5-6С да оммавий униб чиқади. Ҳарорат 11С бўлганда ниҳоли 10-12 кунда, 18-20С бўлганда эса 3-4 кунда униб чиқади. Ниҳоллар 2-3 ли қисқа муддатли, биринчи чин барги чиққанда эса ҳатто 5-6С ли совуққа ҳам чидаши мумкин. Карам ўсимлиги 5-8 дан юқори ҳароратда ўстирилади. Кўчат қилиб ўтказилганда эса энг қўлай ҳарорат 15-18С. Ҳарорат 25С дан ошиб кетиши карам боши шаклланишига салбий таъсир этади. Ўсишни секинлаштиради, ўсиш даврини ўзайтиради, бош тугмайдиган ўсимликлар сонининг ўсишига олиб келади. Оқ бошли карам тупроқ намлигини юқори даражада талаб қилади. тупроқнинг мақбул намлиги НВ га нисбатан 80%, ҳавонинг мақбул нисбий намлиги 60-80%.
Узун кун (17-18 соат) ўсимликнинг ўсиши ва ривожланишини, ассмилатсия аппаратининг шаклланишини, гулининг маҳсулот бўлишини тезлаштиради.
Оқбошли карам тупроқдан жуда юқори миқдорда минерал моддаларни олади. Гектаридан 80 тонна маҳсулот етиштирганда 214 кг азот, 79 кг фосфор ҳамда 200 кг калий олинади. Барг аппарати шаклланишида у кўпроқ азотни, боши шаклланишида эса фосфор ҳамда калийни истеъмол қилади. Оқ башли карам шўрхокка ўртача чидамли, нейтрал ҳамда кучсиз шўрланган тупроқларда яхши ўсади.