45
Номоддий активлар хўжалик юритувчи субъектнинг мулки ҳисобланган узоқ муддатли
активларининг асосий қисми бўлиб ҳисобланади, чунки субъект ўз вақтида ушбу активларни
ишлатиш ҳисобидан даромад олиш учун харажат қилган.
Бухгалтерия ҳисобида номоддий активлар асосий воситаларга ўхшаб таъриф (тасниф)га
эга, яъни улар субъект томонидан фойдаланиш учун сақланади, узоқ
муддатли асосда
ишлатилиш мақсадида олинади ва оддий фаолият жараѐнида сотилиш учун мўлжалланмаган
бўлади.
Номодий активлар ўзининг бажарадиган вазифаси ва бошқа асосий хусусиятлари билан
асосий воситаларга ўхшайди, шунинг учун ҳам узоқ муддатли активлар гуруҳида
жойлашган, лекин жисмоний мазмунга ва кўринишга эга эмас.
Номоддий активлар қуйидаги талабларга жавоб берадиган активлар бўлиши керак:
-
хўжалик юритувчи субъектнинг фаолиятида фаол фойдаланилади,
инвестиция
сифатида сақланмаслиги ва сотиш учун олинмаслиги лозим;
-
жорий ҳисобот даври тугагандан кейин наф келтириши лозим;
-
ҳамма вақт моддий моҳиятга эга бўлавермайди.
Номоддий активларнинг қиймати муомалавий, молиявий ѐки
фоизли даромад
келтирадиган имтиѐзлар ѐки ишбилармонлик ҳуқуқлари мажмуаси сифатида акс эттирилади
ва унга гудвиллар, патентлар, муаллифлик ҳуқуқи, савдо маркаси киради.
Мулкчилик ҳуқуқи корхонага тегишли номоддий активларнинг мавжудлиги ва
ҳаракати тўғрисидаги ахборотларни умумлаштириш қуйидаги счѐтларда амалга оширилади:
0410 "Патентлар, лицензиялар ва ноу-хау";
0420 "Савдо
маркалари, товар белгилари ва саноат намуналари";
0430 "Дастурий таъминот";
0440 "Ер ва табиат ресурсларидан фойдаланиш ҳуқуқлари";
0450 "Ташкилий харажатлар";
0460 "Франчайз";
0470 "Муаллифлик ҳуқуқлари";
0480 "Гудвилл";
0490 "Бошқа номоддий активлар".
Объектларни номоддий активларга киритиш тартиби ва уларнинг таркиби қонунчилик
асосида ҳамда Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан 1998 йил 12 октябрда
49-сон билан тасдиқланган (7-БҲМС) "Номоддий активлар" Бухгалтерия ҳисобининг миллий
стандарти (20.10.1998 й. 506-сонли рўй., "Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат
қўмиталари ва идоралари меъѐрий ҳужжатлар ахборотномаси", 1999 й., 6-сон)
асосида
тартибга солинади.
Номоддий активлар қуйидаги объектлар учун аниқланадиган бошланғич баҳода
номоддий активларни ҳисобга олувчи счѐтларда ҳисобга олинади:
а) таъсисчилар томонидан корхонанинг устав капиталига улуш ҳисобидан киритилгани
- томонларнинг келишуви бўйича;
б) тўлов асосида бошқа корхона ва шахслардан харид қилинган ушбу объектларни
харид қилиш ва тайѐр ҳолатга келтириш бўйича амалга оширилган - ҳақиқий харажатлар
бўйича;
в) бошқа корхона ва шахслардан текинга олинган объектлар - кирим қилиш санасидаги
бозор баҳосида ѐки қабул қилиш-топшириш ҳужжатларида кўрсатилган қиймат бўйича;
г) корхонанинг ўзи томонидан яратилган ѐки корхонанинг ўзида илмий - тадқиқот
ишлари натижасида олинган объектлар - ҳақиқий таннархи бўйича.
Таъсисчилар томонидан корхонанинг устав капиталига уларнинг улушлари ҳисобига
киритилган номоддий активларни кирим қилиш (0400) номоддий активларни ҳисобга олувчи
счѐтларнинг дебетида ва 4610 "Устав капиталига таъсисчиларнинг улушлари бўйича қарзи"
счѐтининг кредитида акс эттирилади.
46
Бошқа корхона ва шахслардан харид қилинган
номоддий активлар, номоддий
активларни ҳисобга олувчи счѐтларнинг дебети, 0830 "Номоддий активларни харид қилиш"
счѐтининг кредитига кирим қилинади.
Бошқа корхона ва шахслардан текинга олинган номоддий активларнинг кирим
қилиниши номоддий активларни ҳисобга олувчи счѐтларнинг
дебетида, 8530 "Текинга
олинган мулк" счѐти билан боғланган ҳолда акс эттирилади.
Агар номоддий актив корхонанинг ўзи томонидан яратилса ва уни яратиш
харажатларининг аниқ суммасини аниқлаш имкони мавжуд бўлса, у ҳолда номоддий актив
ҳақиқий таннархи бўйича акс эттирилади. Номоддий активларнинг ҳақиқий таннархини
аниқлаш имконияти мавжуд бўлмаган ҳолда ушбу харажатлар илмий-тадқиқот
ишлари
(ИТИ) ѐки илмий-тадқиқот, синов конструкторлик ишлари (ИТСКИ) харажатлари сифатида
акс эттирилади.
"Гудвилл (фирма баҳоси)"нинг бухгалтерия ҳисоби Ўзбекистон Республикаси Молия
вазирлиги томонидан 1998 йил 12-октябрда 49-сон билан тасдиқланган (7-БҲМС)
"Номоддий активлар" Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартига (20.10.1998 й. 506-сонли
рўй., "Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қўмиталари ва идоралари меъѐрий
ҳужжатлар ахборотномаси", 1999 й., 6-сон) мувофиқ амалга оширилади.
Номоддий активлар чиқиб кетганда (сотилганда, текинга берилганда ва бошқаларда)
уларнинг бошланғич қиймати номоддий активларни ҳисобга олувчи тегишли счѐтларнинг
(0400) кредитидан 9220 "Бошқа активларнинг чиқиб кетиши" счѐтининг дебетига ҳисобдан
чиқарилади.
Номоддий активлар қуйидаги хусусиятларга эга бўлади:
1.
Do'stlaringiz bilan baham: 
