Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Урганч Давлат университети математика ўкитиш методикаси

OG‘zaki Hisoblash malakalarini shakllantirish texnologiyasidan foydalanish metodlari

Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro‘yхаti

2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,14,15
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar og‘zaki hisoblash bilimini shakllantirish hozirgi zamon o‘qitish metodikasida yangi texnologiyani joriy etishni asosiy masala qilib qo‘ymoqda. Lotin yozuviga asoslangan matematika darsliklarimizda ayniqsa, yuz ichida, ming ichida arifmetik amallar bajarish jarayoni o‘quvchilarni fikrlash qobiliyatlarini o‘stiradigan, ijodiy qobiliyatini aniqlaydigan, yig‘indidan ko‘paytmaga o‘tish qoidasi, ko‘paytma, bo‘linma tushunchalari, ularning komponentlari orasidagi munosabatlarini mukammal o‘zlashtirishni talab etadiki, bu yuqori sinf matematika fanidan oladigan bilimini mustahkamlash asosi bo‘lsin. Boshlang‘ich sinflarda eng qulay usul bilan hisoblash masalasi arifmetik amallar bajarishning asosiy tayanchi bo‘lib hisoblanadi. O‘qituvchi darslikdagi materiallar bilan cheklanib qolmasdan, balki ijodiy fikrlaydigan materiallar bilan darsni boyitish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 10, 100, 1000 ichida ko‘paytirishni turli ko‘rinishlaridan foydalanish o‘quvchilarni qiziqishini oshiradi.

68x5 = (34x2)x5 =34x (2x5) = 34x10 =340

68x50= 34x100=3400

Qo‘shishning distrebutevlik qonuniga ko‘ra:

17x50= (16+1) x50= 16x50+1x50=800+50 = 850

Sonlarni bo‘lish texnikasiga ko‘ra:

135:5= (135x2) : (5x2) =270:10=27

2250:50=4500:100=45

O‘quvchilar diqqatini shunga jalb etish zarurki, og‘zaki va yozma ko‘paytirish oddiy odat bo‘lib qolishini o‘qituvchi nazorat qilishi kerak.

24x25 = (6x4) x 25= 6x (4x25) = 6x100=600

Bunda imkon boricha qisqa holat tanlashga intilish zarur:

24x25=(24:4) x(25x4) = 6x100=600

Ko‘paytirishning qavslardan foydalanish holatlari juda ham qiziqarlidir:

37x25=(36+1) x25=36x25+25=900+25=925

35x25=(36-1)x25=36x25-1x25=900-25=875

38x25=(36+2) x25=36x25+2x25=900+50=950

25 ga ko‘paytirishning og‘zaki usulini 24 va 26 ga ko‘paytirishni

(25-1) va (25+1) ifoda bilan almashtirish maqsadga muvofiqdir.

(Bu chorak,bo‘lak, ulushlar tushunchasini o‘tganda zarur bo‘ladi.)

Masalan: 36x26=36(25+1)=36x25+36x1=900+36=936

36x24=36(25-1)=36x25-36x1=900-36=864

25 ga bo‘lish esa, 5 ga bo‘lish qoidasidek bajariladi. Yuqoridagi hisoblashlarga teskari hisoblashlarni bajarish bilan mustahkamlaymiz. Bo‘luvchini 2 ga, 4 ga ikki martalab ko‘paytirish bo‘lgan hollar uchun xonalarni nollar bilan to‘ldirish qoidalariga asoslanadi:

225:25=(225x2)x2=225x4=900

Agar 9,99 va 999 ga ko‘paytirish kerak bo‘lsa, u holda eng qulay usulda hisoblash qoidasiga ko‘ra (10-1), (100-1), (1000-1) ko‘rinishlarda distrebutevlik qonuniga ko‘ra:

678x9=678x(10–1)=6780-678=6102

577x99=577(100–1)=57700-577=57123

34x999=34(1000–1)=34000-34=33966

2-sinfda (14x15) ko‘paytirish qoidasi

14x15=14(10+5)=140x14x5=140+70=210

Buni darhol hisoblashga shoshilmasdan bajarish zarur, chunki 14x15=14x10+14x5=(14+7)x10=21x10=210

ko‘rinishda hisoblashni bajarishni unutmaslik kerak.

Agar 23x15 bo‘lsa

23x15=(22+1)x15=22x15+1x15=330+15=345

Shuningdek, 14 va 16 ga ko‘paytirishni (15+1) va (15-1) ifodaga almashtirish mumkin.

66x14=66x(15–1)=66x15 – 66 = 990 – 66 = 924

62x16=62(15+1)=62x15+15x1=930+62=992

61x69=6(6+1)x100+1x9=4200+9=4209

243x247=24x25x100+3x7=60000+21=60021

Bunday usullardagi hisoblashlarni bajarish o‘quvchilarni arifmetik amallar bajarishda hisoblashlarini mustahkamlaydi.

Hisoblash malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish texnologiyasiga asos bo‘ladi.

Nazorat uchun savollar

1. “10 ichida qo‘shish va ayirish” mavzusidagi dars bo‘lagini ishlab chiqing.

2. “100 ichida qo‘shish va ayirish” mavzusidagi dars bo‘lagini ishlab chiqing.

3. “ming va ko‘p xonali sonlar ustida arifmetik amallar ” mavzusidagi dars bo‘lagini ishlab chiqing.