Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги урганч давлат университети

4.4. Ер участканинг майдонини ҳисоблаш 
Участка плани қабул қилинган масштабда чизиб бўлингандан сўнг ер 
участкаси майдонини ҳисоблашга киришилади. 
Майдонларни ҳисоблашнинг учта услуби мавжуд: 
натура маълумотлари бўйича ҳисоблаш услуби
– геометрик 
формулалар ёрдамида; 
аналитик услуб
– майдонларни ҳисоблаш учун зарур бўлган 
чизиқларнинг узунлиги математик формулалар бўйича маълум натура 
маълумотлари ҳисобидан аниқланади; 
график услуб
– ҳисоблаш учун зарур бўлган чизиқлар чизилган план 
бўйича тузилади ва ўлчанади. 
Майдонларни ҳисоблашнинг ушбу уч услубидан энг аниғи – асосида 
натура маълумотлари ётган услубдир, камроқ аниғи – чизманинг чизилиш 
аниқлигига боғлиқ бўлган график услубдир. Участкаларнинг майдонлари 
мураккаб геометрик фигураларни энг соддаларига (тўғри тўртбурчаклар, 
учбурчаклар, трапециялар ва ҳ.к.) бўлиб чиқиш асосида ҳисобланади. Амалда 
бундай участкаларнинг майдонини томонлари жойда ўлчаш учун қулай 
бўлган алоҳида учбурчакларга бўлиб чиқиш мақсадга мувофиқ. 
Барча хомаки схематик чизмалар, формулалар ва ёрдамчи ёзувлар 
инветаризация материалларида бошқа ҳужжатлар (иморатлар, иншоотлар 
майдонларини ва ҳажмини ҳамда участка майдонларини ҳисоблаш 
қайдномаси, хоналар ички ўлчови қайдномаси ва ҳ.к.) баробарида дастлабки 
асл ҳужжатлар сифатида сақланиши лозим. 
Камерал ишларга қуйидагилар киради: 
планни қоғозга чизиш, яъни чизмани дала ишлари маълумотлари 
бўйича қалам билан тузиш; 
компьютерда (ёки тушда) чизиб чиқиш; 
участка майдонини ва бошқа кўрсаткичларни ҳисоблаш; 
зарурий ҳисоб-китоб маълумотларини ва таърифларни тузиш. 
Чизмани абрис бўйича масштабда дастлаб қалам билан, сўнгра 

---

компьютерда (ёки тушда) чизиб чиқишни планни қоғозга чизиш деб аташ 
қабул қилинган. Ер участкасини қоғозга чизиш ватманда, 1:500 масштабда, 
яъни ҳақиқий ўлчамларни 500 маротаба кичрайтирган ҳолда амалга 
оширилади. 
Чизмада кўрсатилган ўлчамларнинг натурада олинган ўлчамларга 
нисбати чизманинг масштаби деб аталади. Бундай масштабда чизмадаги 1 см 
– натурадаги 500 см га ёки 5 м га мувофиқ келади. 
Чегараларнинг 
ўлчамлари 
иморатлар 
контуридан 
ташқарида, 
баландлик ва литералар (ҳарфлар) эса контур ичида ёзилади. Литералар 
ҳамда ўлчамлар шундай ёзилиши ва белгиланиши керакки, улар осон 
кўринадиган, чизмани қорайтирмайдиган бўлиши ҳамда улар чизманинг 
қайси қисмига, қандай чизиққа ёки нуқтага тегишли эканлиги осон 
тушинилиши лозим. Улар чизмага нисбатан масштабли бўлиши керак. 
Кадастр планларида ўлчамлар метрларда, 0,1 м гача бўлган аниқликда, 
қаватлар планларида эса – бир сантиметргача аниқликда кўрсатилади. 
Барча ўлчам маълумотлари ўзлари тегишли бўлган чизиққа параллель 
равишда ёзилади. Вертикал ва қия чизиқларга тегишли ўлчамлар пастдан 
тепага қараб ёзилади (чапдан ўнг тарафга қия бўлган чизиқларнинг 
ўлчамларидан ташқари, улар ҳам шу каби чапдан ўнгга қараб ёзилади). 
Битта иморатга ёки битта қаватлар планига тегишли бўлган барча 
рақамлар бир хил катталикда бўлиши керак. 
Чизиш қуйидаги тартибда амалга оширилади: 
қоғозга қалам билан чизиш; 
чизмани ва ўлчамларни компьютерда ишлов беришга (ёки тушь билан 
чизиб чиқишга) қадар текшириш; 
компьютерда (тушда) чизиб чиқиш ва ўлчамларни қўйиш; 
қалам чизиқларини резинка билан олиб ташлаш (тушь билан чизиб 
чиқилган тақдирда); 
юмшоқ резинка билан бутун чизмани тозалаш (тушь билан чизиб 
чиқилган тақдирда). 

---

Ҳар бир қават учун алоҳида чизма чизилади. Чизмада ҳар бир хона 
(жой) жойларнинг қабул қилинган рақамланишига мувофиқ, ўзининг рақами 
билан фарқланади, ҳар бир жой ичида эса хоналарнинг ички рақамлари 
белгиланади. Чизмада деворлар материали қабул қилинган шартли белгилар 
билан кўрсатилади. 
Чегараларнинг 
ўлчамлари 
иморатлар 
контуридан 
ташқарида, 
баландлик ва литералар (ҳарфлар) эса контур ичида ёзилади. Литералар 
ҳамда ўлчамлар шундай ёзилиши ва белгиланиши керакки, улар осон 
кўринадиган, чизмани қорайтирмайдиган бўлиши ҳамда улар чизманинг 
қайси қисмига, қандай чизиққа ёки нуқтага тегишли эканлиги осон 
тушинилиши лозим. Улар чизмага нисбатан масштабли бўлиши керак. 
Кадастр планларида ўлчамлар метрларда, 0,1 м гача бўлган аниқликда, 
қаватлар планларида эса – бир сантиметргача аниқликда кўрсатилади. 
Чегараларнинг 
ўлчамлари 
иморатлар 
контуридан 
ташқарида, 
баландлик ва литералар (ҳарфлар) эса контур ичида ёзилади. Литералар 
ҳамда ўлчамлар шундай ёзилиши ва белгиланиши керакки, улар осон 
кўринадиган, чизмани қорайтирмайдиган бўлиши ҳамда улар чизманинг 
қайси қисмига, қандай чизиққа ёки нуқтага тегишли эканлиги осон 
тушинилиши лозим. Улар чизмага нисбатан масштабли бўлиши керак. 
Кадастр планларида ўлчамлар метрларда, 0,1 м гача бўлган аниқликда, 
қаватлар планларида эса – бир сантиметргача аниқликда кўрсатилади. 
Барча ўлчам маълумотлари ўзлари тегишли бўлган чизиққа параллель 
равишда ёзилади. Вертикал ва қия чизиқларга тегишли ўлчамлар пастдан 
тепага қараб ёзилади (чапдан ўнг тарафга қия бўлган чизиқларнинг 
ўлчамларидан ташқари, улар ҳам шу каби чапдан ўнгга қараб ёзилади). 
Битта иморатга ёки битта қаватлар планига тегишли бўлган барча 
рақамлар бир хил катталикда бўлиши керак.