Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура-қурилиш институти

12-мавзу. Перспективада соялар ясаш. 
Перспективада соялар қуриш қойдалари. Геометрик
жисмларнинг 
перспективада 
сояларини 
қуриш 
йўллари. 
Архитектуравий обектларни тушувчи ва шахсий сояларни қуриш. 
13-мавзу. Умумий тушунчалар. Сувда акс тасвир ясаш. 
Кўзгуда акслар тасвирини ясаш. 
Акс тасвир перспективасини ясаш қойидалари. Улар ҳақида 
умумий тушунчалар бериш. Перспективада акс тасвирнинг 
архитектурада тутган ўрни. Сувда акс тасвир ясаш ва уни 
архитектурада тутган амалий ахамияти. Кўзгуда акслар тасвирини 
ясаш ва уни архитектурада тутган амалий ахамияти. 
14-мавзу. 
Қурилиш 
конструкцияларининг 
чизмалари. 
Металл, ёғоч ва темирбетон қурилиш конструкцияларининг 
чизмаларини бажариш.
Қурилиш конструкцияларининг чизмалари. Металл, ёғоч ва 
темирбетон қурилиш конструкцияларининг чизмаларини бажаришга
оид янги стандартлар билан танишиш.
15-мавзу. Бинонинг архитектура-қурилиш чизмалари. План, 
фасад, қирқим, бош план. Шартли белгилар. 
Бинонинг архитектура-қурилиш чизмалари. План, фасад, қирқим, 
бош план. Шартли белгиларни чизиш, ўқиш, тузиш оид янги 
стандартлар асосида бажариш.
Қурилиш конструкцияларининг чизмалари ва чизиш қойдалари. 
Уларнинг турлари ва шартли белгилари. Темир бетон ва металл 
конструкцияларининг чизмаси. Шартли белгилари ҳақида умумий 
маълумот бериш. Ёғоч конструкцияларининг чизмаси ва чизиш 
қойдалари.. Уларнинг шартли белгилари ҳақида умумий маълумот 
бериш.
III. Амалий машғулотлари буйича кўрсатма ва тавсиялар 
((Лаборатория ишлари), (Семинар машғулотлари), (Курс иши), 
(Мустақил таълим) ўқув режада кўрсатилган тури (номи) бўйича 
ёзилади) 
Амалий машғулотлар учун қуйидаги мавзулар тавсия этилади: 
1. Кириш. Чизма геометрия фани ва чизма тузишнинг назарий 
асослари. Монж усули. Нуқтанинг координаталари бўйича эпюри. 
2. Тўғри чизиқ. Тўғри чизиқнинг фазодаги ҳолати. Хусусий вазиятдаги 
тўғри чизиқлар. 
3. Тўғри чизиқнинг излари. Икки тўғри чизиқнинг ўзаро ҳолатлари. 
4. Текислик. Текисликдаги нуқта ва тўғри чизиқ.Текисликнинг бош 
чизиқлари. 

---

9 
5. Хусусий вазиятдаги текисликлар. 
6. Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви. 
7. Тўғри чизиқ ва текисликнинг перпендикулярлиги ва икки 
текисликнинг ўзаро перпендикулярлиги. 
8. Тўғри чизиқ ва текисликнинг параллеллиги. Икки текисликнинг 
ўзаро параллеллиги. Икки текисликнинг кесишуви.
9. Чизмани қайта қуриш усуллари. Проекция текисликларини 
алмаштириш усули.
10. Проекция текисликларини бош чизиқлар атрофида айлантириш 
усули. 
11. Текисликнинг 
ўз изларидан бири атрофида айлантириш 
(жойлаштириш усули). 
12. Текисликнинг параллел ҳаракат усули. 
13. Сиртлар. Уларнинг турлари. Кўпёқликлар. Иккинчи тартибли 
сиртлар. Торслар. 
14. Сиртларнинг текислик билан кесишуви. Кесим юзасининг ҳақиқий 
катталиги.Кўпёқликлар кесишуви. Сиртларни ёйиш. 
15. Сиртларнинг ўзаро кесишуви ва уларнинг ясаш усуллари. Ёрдамчи 
текислик усули. Ёрдамчи сфералар усули.
1. Ортогонал проекцияларда соялар. Ёруғлик нурининг йўналиши. 
Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг ўз ва тушувчи соялари. 
2. Геометрик жисмлар ва архитектура деталининг сояси 
3. Аксонометрик проекцияда соялар. Ёруғлик нурининг йўналиши. 
Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг соялари.
4. Геометрик жисмлар гуруҳининг аксонометрияда сояси. 
5. Перспектива ва соялар. Перспектива қуриш аппарати. Тўғри чизиқ, 
текис шакл ва геометрик жисмларнинг перспективаси. 
6. Перспектива ясаш усуллари. Архитекторлар усули.
7. Перспективада соялар қуриш. Геометрик жисмларнинг 
перспективада соялари. 
8. Сонлар билан белгиланган проекциялар. Нуқтанинг проекцияси. 
Тўғри чизиқнинг проекцияси. 
9. Ер ишларини чегарасини топиш. Қурилиш майдончасини кесими. 
10. Бирикмалар. 
Ажраладиган ва ажралмайдиган бирикмалар 
Резбалар. Резбаларни белгилаш. Резбали бирикма. Бирикма 
элементларининг ўлчамларини хисоблаш. Шартли белгилар.
11. Қурилиш чизмачилиги. Қурилиш чизмаларининг мазмуни. 
Қурилиш чизмаларининг номи ва маркировкаси. Уларнинг 
масштаблари ва конструкцияси элементлари.
12. Қурилиш чизмаларида ўлчам қўйиш. Қурилиш чизмачиларида 
ишлатиладиган асосий шартли белгилар. 
13. Бинонинг плани. Деворлар турлари ва қалинлиги, девордаги 
эшик ва деразалар ўрни, шартли белгилар. 
14. Бинонинг қирқими. Қирқим қуриш ва қирқимда зинани 

---

10 
кўрсатиш. Баландлик ўлчамлари.Бинонинг фасади. Шартли 
белгилар 
15. Қурилиш конструкцияларининг чизмалари. Уларнинг турлари ва 
шартли белгилари. Темир бетон ва металл конструкцияларининг 
чизмаси. Шартли белгилар. Ёғоч конструкцияларининг чизмаси. 
Уларнинг шартли белгилари.