Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

3.2 - расм. Димловчи иншоот ўрнатилганда 
каналнинг ишлаш режими: 
а - димловчи иншоот бўлмаганда каналнинг нормал ишлаши; b - каналдан минимал сув сарфи 
ўтказилганда; d - димловчи иншоот ўрнатилганда сув сатхининг димланиши;
1 - сув олувчи ростлагич; 2 - катта канал; 3 - кичик канал; 4 - димловчи иншоот. 
Димловчи иншоотларнинг ўрнатилиши, каналнинг гидравлик ишлаш 
режимини ўзгаришига олиб келади ва уларнинг конструкциясига қўшимча 
талаблар қуйилади. Биринчидан, иншоот элементларининг қаршиликларини 
енгиш учун ва иккинчидан иншоотнинг затворлари кўтарилган вақтда каналга 
нисбатан унда сувнинг тез оқишини таъминлаш учун ҳам маълум миқдорда сув 
босими сарф бўлади. Мана шу қаршиликларни енгиш учун ва сувнинг 
иншоотдан тез оқиб ўтишини таъминлаш учун сарф бўладиган босим фойдасиз 
димланиш дейилади. Димловчи иншоотларини конструкциясига қуйиладиган 
талаблардан бири фойдасиз димланишни мумкин қадар камайтиришдир. Канал 
тубининг нишаблиги 0,0003 ва ундан катта бўлса, фойдасиз димланиш таъсири 
унча узоққа бормайди. Агарда канал тубининг нишаблиги 0,0003 дан кичик 
бўлса, фойдасиз димланиш таъсири канал буйлаб анча юқорига димланиб 
боради. Бунда сувнинг оқиш тезлиги камаяди ва канални лойқа босади. Бундан 
ташқари, фойдасиз димланиш канал дамбаларини узоқ масофагача баланд 
қилишга мажбур қилади. Шунинг учун бундай ҳолларда димлаш 
иншоотларининг махсус конструкцияларидан фойдаланиш лозим бўлади. Агар 

---

50 
иншоотдаги сувнинг оқиши тезлиги каналдаги сувнинг оқиши тезлигига тенг 
ёки ундан кичик бўлса, қўшимча тезлик яратиш учун каналдаги сувни 
димлашга эҳтиёж қолмайди. Фойдасиз босимни камайтирувчи димловчи 
иншоотлар икки хил кўринишдаги конструкцияли бўлиши мумкин. Биринчи 
конструкция 3.3 - расмда кўрсатилган бўлиб, бунда кириш қисмининг жонли 
кесим юзаси 
(

)
каналнинг жонли кесим юзасига 
(
1

)
га тенг бўлса, уларда 
сувнинг оқиш тезлиги ҳам бир-бирига тенг бўлади. Бундай турдаги 
иншоотларда иншоотда фойдасиз босим қиймати жуда ҳам камдир.