Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
7.2.5. Қирғоқларни мустаҳкамловчи конструкциялар 
Сув кам пайтидаги дарёнинг сув сатҳидан юқори бўлган зоналарини ўт 
экиш билан мустаҳкамланади. Ўтнинг нави махаллий иқлимий ва тўпроқ 
шароитлари бўйича танланади. қумли қирғоқларда олдиндан ўсимликли тупроқ 
қатлами (12...15 см) ётқизилади. қирғоқ қияликларини чим билан қоплаш анча 
мустаҳкам ҳисобланади. Янги кесилган толлар қумли қия қирғоқларга қаторли, 
эгатли қилиб ўтқазилади. Тол ўрнига шох-шаббали новдаларни қўллаш 
мумкин. Оқим йўналишига ётиқ паралел ёки кесишадиган қаторлар билан 
экилган вертикал ўрама новдалар анча мустаҳкам ва ўз навбатида оддий 
конструкция ҳисобланади. Уларнинг катаклари галечник ёки тош билан 
тўлдирилади. Катаклар 0,7...0,8 м ўлчамли бўлади. 
Тош ётқизиш. Бир ва икки қаторли тошлар қирғоқларнинг сув ости ва 
сув усти қисмларини мустаҳкамлашда қўлланилади. 

---

294 
Қирғоқларнинг сув остини фашина билан мустаҳкамлаш тош ёки халтага 
солинган тупроқ билан юкланган фашинали тўшама, ҳамда чўктириладиган 
терилган фашина ёки оғир фашиналар (7.12 - расм) ва қорабуралар билан 
бажарилади.
Тўшама ва терилган фашинали тўшама ва оғир фашинали биргаликдаги 
мустаҳкамлаш ҳам бўлиши мумкин. 
 
7.12 - расм. Қирғоқни фашина билан мустаҳкамлаш 
Анча оғир шох-шаббали тош билан мустаҳкамлаш оқим тезлиги катта 
бўлган тоғ дарёларида қўлланилади. Улар даврий равишда горизонтал терилган 
тош, қатламли шох-шабба ёки тош ва фашиналардан барпо этилади, ҳамда 
қозиқларда ўрнатилган буйлама новдалар ёки қозиқли қаторлар билан тўсилади 
(7.13 - расм). 
7.13 - расм. Фашина – тош билан мустаҳкамлаш. 
 
Қирғоқларни сув остида тош билан мустаҳкамлашда қопламани 
ювилишдан сақлаш учун тубининг грунтига (7.14 - расм,а) ёки олдиндан 
ётқизилган тўшамага (7.14 - расм,d) тош ташлаш билан бажарилади.

---

295 
7.14 - расм. Қирғоқни тош ташлаб мустаҳкамлаш: 
а-тошли; b-тошли-тупроқли; d-тошли-фашинали. 
Йирик тош етарли бўлмаса конструкциянинг ички қисмига майда тош ёки 
шебен ва гравий тўкилади (7.14 - расм.b). Тўкилган майда грунтни сув ювиб 
кетишидан яхши ҳимоялаш учун уни оғир фашиналар билан ёпилади (7.14 - 
расм.d). 
Габионли тўшама тошли қопламалар асосан габионларга таянади ёки 
тўшама тошлар тубининг ётиқ қисмида ҳам ётқизиш давом эттирилади (7.15 - 
расм, а). Девор ҳосил қилиб габионлардан барпо этиладиган мустаҳкамлаш 
анча ишончли ҳисобланади (7.15 - расм,b). Улар ва қирғоқ қиялиги орасидаги 
бўшлиқ тошқин пайтида оқиб келган чўкиндилар ёки грунтни тўкиш билан 
тўлади.
7.15 - расм. Қирғоқни габион билан мустаҳкамлаш 
а-габион тўшамалар билан; b-биргаликдаги (комбинированный).