Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

VI БОБ. ФИЛЬТРАЦИЯ СУВЛАРИНИ ИНШООТГА, ДАРЁ ЎЗАНИГА 
ВА ҚИРҒОҚҚА ТАЪСИРИ
6.1 Грунтли заминдаги гидротехника иншоот тубидаги босимли 
фильтрация
 
Фильтрация деганда, суюқликнинг грунтлардаги ғоваклик, ёриқ (қояли) 
орқали ҳаракатига айтилади. Бундай грунтлардаги фильтрация оқимининг 
эгаллаган фазосига фильтрация области дейилади. 
Фильтрация оқими характерига кўра барқарор ва нобарқарор бўлиши 
мумкин. Барқарор ҳаракатда фильтрация оқими параметрлари вақт давомида 
ўзгармайди. Нобарқарор ҳаракатда фильтрация оқими тезлиги, йўналиши, 
пьезометрик босим ва сув сарфи вақт давомида ўзгаради. Кейинчалик димловчи 
иншоотлардаги бьефларнинг сув сатҳлари айирмалари доимий қабул қилиниб, 
барқарор ҳаракат ўрганилади. 
Бўшлиқ ва ғоваклардаги фильтрация оқими ҳаракати бир қатор 
сабабларга боғлиқдир. Уларга босимларнинг ҳар хиллиги, ҳарорат фарқи 
(иссиқликнинг тушиши), электр потенциали ва бошқалар киради. 
Димловчи гидротехника иншоотлари грунтли заминларида фильтрация 
оқими асосан бьефлардаги сув сатҳларининг ҳар хиллиги (айирмаси) 
натижасида пайдо бўлади. Бундай иншоотларнинг заминида фильтрация оқими 
кузатилади. Фильтрация оқими иншоот устиворлигига ҳамда грунт 
мустаҳкамлигига таъсир қилади. 
Юқори ва пастки бьеф сув сатҳлари вақт давомида тебраниб турса ҳам 
(уларнинг вақти айирмаси ўзгаради), фильтрация ҳисоблари сув сатҳлари 
айирмаси доимий бўлган ҳол учун ҳисоб қилинади. Бунинг учун ҳисобий схема 
тузишда сув сатҳларининг максимал айирмаси қабул қилинади ва ҳисоблар 
барқарор ҳаракат учун олиб борилади. 

---

237 
6.1 – расм. Фильтрация оқимининг босимли ҳаракати: 
1 – понур; 2- сув урилма; 3 – рисберма; 4 – товони; 5 – затвор; 6 – флютбетга таъсир қилувчи 
фильтрация босими; 7 – сув ўтказмайдиган қатлам. 
Сув димловчи иншоотлар заминларида ва иншоот ўзида фильтрация оқими 
босимли ҳамда босимсиз ҳаракат қилади. Уларнинг тавсифи грунт сувларнинг 
жойлашиш ҳолатига боғлиқ, агар фильтрация оқимлари иншоот флютбети 
(иншоот сув ўтказмайдиган элементлари) билан грунт сувлари орасида сиқилган 
ҳолда ҳаракат қилса босимли ҳаракат кузатилади (6.1- расм). Бундай оқим 
иншоотнинг товон қисмларига гидродинамик (фильтрацион) босим билан таъсир 
қилади.