Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

 
4.3. Моддий оқимларни башорат қилиш ва стратегик режа кўрсаткичларини ҳисоблаш 
усуллари 
 
Ҳар бир режани тузиш, унинг кўрсаткичларини ҳисоблаш билан боғлиқ бўлади. 
Логистика стратегик режаси кўрсаткичларини ҳисоблаш усулларини кўриб чиқадиган 
бўлсак, улар қуйидагилардан иборат: 
1. Капитал қўйилма қайтими ёки капитал қўйилмага олинадиган фойда.
Фойда х 100 
КҚ = --------------------------- 
қўйилган капитал 
бу ерда : КҚ капитал қўйилма.
2.
Сармоя ҳажмига қараб - капитал қўйиш фойдага қўшимча равишда фойда олиш 
имконини яратади. 

---

32 
Логистика тизими сармоя лойиҳалари бир неча усуллар билан баҳоланади. Лекин 
логистик тизимда ҳар хил таҳлил учун бир хил, яъни тоза фойда ва ундан қоладиган 
қўшимча даромад ҳисобланади. Логистика тизими самарадорлигини ошириш учун 
қўйиладиган сармоя лойиҳалари чуқур таҳлил қилинган бўлиши лозим, у лойиҳанинг 
мақсади нима? Лойиҳага сарфланадиган харажат ва фойда миқдори қанча? Фирма ривожи ва
тараққий этишига ушбу лойиҳанинг таъсири қандай? Лойиҳа таъсирида фирманинг 
ташкилий тузилиши қандай ўзгаради, каби саволларга жавоб бериш лозим. 
Сармоявий лойиҳага баҳо беришнинг бир неча усуллари бор ва улар қуйидагилар: 
1.
Ўз-ўзини қоплаш усули (метод окупаемости) энг осон ва энг содда ҳисоблаш 
усули бўлиб, логистика тизимига қўйилган сармояни қоплаш муддати аниқланади. Бунда 
сармоя суммасини даромадга бўлиб, неча йилда сармоя лойиҳаси қопланиши аниқланади. 
Буни қуйидаги мисолда кўриб чиқамиз: 
Бошланғич сармоя капиталини (суммаси) - 50000 доллар - Ин. 
Йиллик фойда башорати - 45000 доллар - Дг 
Йиллик харажат башорати - 35000 доллар - 3г 
Йиллик қўйилма башорати - 5000 доллар - Вк 
Ин 50000 
Ток = ---------- = -------------------- = 10 йил 
Дг - Зг 45000 - 35000 
Бу усул жуда қулай бўлиб, ушбу кулайлик камчиликларнинг ҳам келтириб чиқаради: бу 
формулада кўрсаткичлар шундай олинадики, 1 йилдаги кўрсаткичлар кейинги йилга мос 
келмаслиги мумкин. 
2. Ўртача қоплаш усули (Метод среднего уровня отдачи) бу усулга амортизация ва 
капитал қўйилмаси киритилган. Бу усулнинг ҳам ўзига яраша афзалликлари ва камчиликлари 
мавжуд. Бу усулда ҳисоблаш қулай, лекин бунда ҳам 1000 доллар 5 йилдан кейин ҳам 1000 
доллар қилиб олинган. Бу усулни қуйидаги мисолда кўрамиз. 
Сармоя ҳажми - К - 80000 доллар 
Йиллик даромад башорати - Ак - 60000 доллар 
Йиллик харажатлар башорати - Рг - 48000 доллар 
Амортизация - А - 8000 доллар. 
Йиллик қўйилма башорати - Вг - 2000 доллар. 
Капитал қўйилма қопланиш муддати - Ток - 10 йил
Фойдалилик - П. 
В
F
2000 
П= ------- = ------- х 100 = 25 % 
А 8000 
Ўртача ўз-ўзини қоплаш 10 йил ичида 8000 минг долларни ташкил этди. 
К 80000 
Вот = ------- = ---------- = 8000 доллар 
Т
ок
10 
3. 
Дисконтировкали усулнинг бир неча турлари мавжуд. Улар қуйидаги формула 
орқали ҳисобланади: 
S 
Р = ------------------- 
(1 + ч)
п

---

33 
Бу ерда : Р - дисконтировка нархи , S - йил охирида олинадиган маблағ, ч - % 
миқдори, п- йиллар сони. 
Буни қуйидаги мисолда кўришимиз мумкин: Агар корхона сармоядан 10% фойда 
кўрадиган бўлса, 200 минг доллардан биринчи йил 220000 доллар, 2-йил 242000 доллар. 
Лекин дисконтировкани ҳисобга олганда 2 йил ичида бу сумма 165289 долларни ташкил 
этди. 
S 200 
Р = --------------- = --------------- =165289 доллар 
(1 + ч)
п
(1 + 0,1)
1
Баланс: 
Бошланғич харажатлар 165289 
10% биринчи йил учун 16529 
1 - йил учун баланс 181818 
10% иккинчи йил учун 18182 
2 йил учун баланс
200.000 
Соф дисконтировка баҳоси - дисконтировкаларнинг умумий баланси бўлиб, у энг 
кам дисконт даражасида тузилади. 
Логистика лойиҳасини тузишда инфляцияни ҳам назарда тутиш лозим. Бундан 
қуйидаги формула келиб чиқади. 
S 
Р = ------------------- 
(1 + ч +F)п 
Бу ерда: Р - келажак маблағларининг дисконт баҳоси, 
S - йилнинг охирида олинадиган сумма, ч - % миқдори 
F - инфляция даражаси, п - йиллар сони 
Мисол: ч - 10%; F = 15 % ; S = 200 
4 йилдан кейин 200 долларнинг дисконт баҳоси қандай бўлади. 
200 
Р = ------------------------------ = 81,96 доллар 
(1 + 0,1 +0,15)к
4