Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети олий математика, физика ва кимё кафедраси

8-МАШҒУЛОТ. ТУПРОҚНИНГ ИССИҚЛИК ФИЗИК ХАРАКТЕРИСТИКАЛАРИНИ АНИҚЛАШ УСЛУБЛАРИ

Тупроқнинг ҳарорат ҳолати, исиши ва совиши каби жараёнларга ер юзасининг хусусиятлари билан бир қаторда тупроқнинг иссиқлик-физик хусусиятлари ҳам катта таъсир кўрсатади. Тупроқнинг иссиқлик-физик хусусиятларига иссиқлик сиғими, иссиқлик ўтказувчанлиги, ҳарорат ўтказувчанлиги ва иссиқликни ўзлаштирувчанлиги каби катталиклар киради. Уларнинг ҳар бирини алоҳида қараймиз.

Тупроқнинг иссиқлик сиғими.
Тупроқнинг иссиқлик сиғими унинг иссиқликни ютиш қоби-лиятини билдиради.
Тупроқнинг иссиқлик сиғими икки хилда бўлади:

1. 
   Тупроқнинг солиштирма иссиқлик сиғими с.
   
2. 
   Тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғими с_ҳ
   

1 кг қуруқ тупроқни 1С га иситиш учун керак бўлган иссиқ-лик миқдорига тупроқнинг солиштирма иссиқлик сиғими с дейилади ва уни Ж/кг∙С бирликда ўлчанади. Тупроқшунослик фанида эса тупроқ солиштирма иссиқлик сиғимини кал/г·∙С бирликда ўлчаш кенг тарқалган.
1 м³ қуруқ тупроқни 1С га иситиш учун керак бўлган иссиқлик миқдорига тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғими с_ҳ дейилади ва уни Ж/м³∙·С бирликда ўлчанади. Тупроқшуносликда с_ҳ ни кўпинча кал/см³∙С бирликда ўлчанади. Туп-роқнинг солиштирма ва ҳажмий иссиқлик сиғимлари ўзаро қуйидагича муносабатда боғланган:
(1).


бу ерда:  - тупроқ қаттиқ фазасининг зичлиги.

Демак, тупроқ солиштирма иссиқлик сиғимини тупроқ қаттиқ фазасининг зичлигига кўпайтириб, тупроқнинг ҳажмий иссиқлик сиғимини ҳисоблаш мумкин. Тупроқ солиштирма иссиқлик сиғи-мини калориметр ёрдамида аниқланади.

Тупроқнинг иссиқлик сиғими унинг минералогик ва механик таркибига, органик моддалар миқдорига, тупроқнинг коваклиги ва тупроқдаги ҳаво миқдорига боғлиқ (1-жадвал).


1-жадвал
Тупроқ таркибий қисмларининг иссиқлик сиғимлари.

Мода