Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Сигнализация тизимларининг вазифалари. 
Сигнализация
– бу тармоқдаги фойдаланувчилар орасидаги улашни 
ҳосил қилиш, қўллаш ва узишни бошқариш учун керак бўлган ахборотлар 
билан иккита тармоқ элементлари орасидаги ахборот алмашинувидир.
Тўғри ва тескари йўналишда абонент ва улаш линиялари бўйича узатила-
диган сигналлар учта гуруҳга бўлинади: линиявий, бошқариш (регистрли), 
маълумот (акустик). 
Линиявий сигналлар
алоқа ўрнатишнинг турли босқичларини 
(эгаллаш, озод қилиш, узатиш ва х. к.), канал ва линияларнинг ҳолатини 
(бўш, банд) белгилаш учун ишлатилади. Бу сигналлар алоқа ўрнатишни 
бошидан то охирагача бўлган босқичларда узатилиши мумкин. 
Бошқариш (регистрли) сигналларига
фақат алоқа ўрнатиш жараѐнида 
абонент терминали билан бошқариш қурилмаси, ҳамда станция ва тугунлар 
бошқариш қурилмалари орасида узатиладиган сигналлар киради. Бундай
сигналлар ѐрдамида алоқа йўли, чақиралаѐтган абонент линияси аниқланади 
ва абонентлар орасида улаш тракти ҳосил қилинади. Бошқариш сигналлари 
асосини манзилгоҳ (адрес) маълумоти ташкил қилади. Бундан ташқари, 
бошқариш сигналларига тармоқни эксплуатация қилиш ва бошқариш, ҳамда 
бошқариш қурилмалари ўртасидаги сигналлар ҳам киради.
Маълумот (акустик) сигналлар
абонент ва операторларни алоқа 
боғланиш босқичларида хабардор қилиш учун ишлатилади. Бундай 
сигналлар линия ва бошқариш сигналларидан фарқли ўлароқ АТС 
қурилмаларига таъ-сир этмай, фақат абонент ва телефонисткаларнинг 
эшитиш (ва кўриш аъзо-лари) орқали қабул қилингани учун акустик 
сигналлар деб аталади. 
Абонент 
ва 
станциялараро 
сигнализация 
мавжуд. 
Абонент 
сигнализацияси оддий муложамалардан иборат: буларга ―мен алоқа олишни 

---

89 
хоҳлайман‖ билдирувчи харакат микротелефон гўшагини кўтарди ѐки 
тугмани босди; акустик сигналларни узатиш; абонент номер терди; у терган 
номерга хизмат кўрсатмайди ѐки ўзгарганлиги, ISDN сигнализацияси ва 
хоказоларни билдирувчи эълонларни абонент эшитиши киради. Буни User-
Networқ Interface (UNI) интерфейсида, яъни абонентни улаш тармоғида 
сигнализация деса ҳам бўлади. UNI интерфейсидаги кенг тарқалган 
сигнализация номер импульсли териш ва кўп частотали териш DTMF деб 
атаса бўлади. Бу интер-фейсни замонавий мисоли ISDN ни асосий улаш 
имкони, яъни 2В+D=144 Кбит/с бўлиши мумкин. Бунда В иккита ахборот 
канал ва умумий бўлган D сигнал канал хизмат кўрсатади.
11.1-расм. Улаш ўрнатишни соддалаштирилган кўриниши 
Станциялараро сигнализация, яъни Netvork - to – Networқ Interface (NNI) 
интерфейсида сигнализацияга мисол бўлиб, иккита ажратилган канал бўйича 
сигнализацияси 2АКС, ―6 дан 2‖ кодли кўп частотали сигнализацияси, 7 
сонли сигнализация тизими УКС ва бошқалар ҳисобланади. Каналлар 
коммутацияси билан тармоқда улаш ўрнатишни схемасини кўриб чиқишимиз 
мумкин. 
Станциялараро сигнализация тармоғдаги бир неча тугун ва 
станцияларни улаш учун керак бўлади. Бунда битта улашни ташкил этишда 
кўпинча турли сигнализация тизимлари ишлатилади. Чақириққа хизмат 
кўрсатиш учун за-рур бўлган сигнализация ахбороти халқаро ва миллий 
тармоқларнинг турли тугунлар ва станциялари ўртасида юзлаб сигнализация 
ахборотларини узата-ди., шу номер ѐрдамида ѐки улаш ўтиши керак бўлган 
коммутация тугунлари ва стан-циялари занжиридан кейинги АТС га адрес 
ахборотини ўтказади; иккинчи-дан станция учун керакли алоқа каналини 
танлаш керак ва занжирдаги ке-йинги станцияга айнан қандай канални 
танлаган хабарлаши керак; учинчидан станциялар даврий равишда, бу 
ишлатилаѐтган алоқа каналини текшириб ту-риши ва ниҳоят тўртинчидан 
Улаш 
Абонент А 
АТС А 
АТС Б 
Абонент Б 
АЛ бўйича 
сигнализация 
АЛ бўйича 
сигнализация 
УЛ бўйича 
сигнализация 
УЛ бўйича 
сигнализация 

---

90 
алоқа тугаши билан канални бўшатиш керак. Барча босқичларда станциянинг 
(тугунларнинг) ишини қўллаб туриш учун улар ўртасида мос ахборот 
алмашуви зарур бўлади. Бу алмашинув 
стан-циялараро сигнализация 
дейилади.
11.2-расм. Станциялараро сигнализация тизимининг эволюцияси 
АТС А 
Коммутация ва 
бошқарув 
АТС А 
АТС А 
Шлюз А 
АТС Б 
АТС Б 
АТС Б 
Коммутация ва 
бошқарув 
Сўзлашув канали 
Сигнализаци
я 
Сўзлашув канали 
Сигнализаци
я 
а) 
Коммутация 
Коммутац
ия 
Рег/М 
Бошқариш 
Рег/М 
Коммутац
ия 
Рег/М 
Сўзлашув канали 
Сигнализаци
я 
Сўзлашув канали 
Сигнализаци
я