Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети агрокимё ватупроқшунослик кафедраси

1-амалий иш
ЛАБОРАТОРИЯДА ТАЛАБАНИНГ ИШ ЖОЙИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ. ЛАБОРАТОРИЯДА ИШЛАТИЛАДИГАН АСБОБЛАР ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЎРГАНИШ.ТАЛАБАНИНГ ЛАБОРАТОРИЯ ДАФТАРИНИ ТУТИШИ.ТАЛАБАЛАРНИ КИМЁВИЙ ЛАБОРАТОРИЯДА ВА ДАЛАДА ИШЛАШДА ТЕХНИКА ХАВФСИЗЛИГИ ҚОИДАЛАРИГА РИОЯ ҚИЛИШНИ ЎРГАТИШ.ЛАБОРАТОРИЯДА АНАЛИТИК ТАРОЗИЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ҚОИДАЛАРИ
Машғулотдан мақсад: Талабаларнинг лабораторияда ишлашлари учун лабораториядаги жиҳозлар ва асбоб-ускуналар тажрибалар ўтказишга талаб даражасида таъминланган бўлиши керак.Талабаларни лабораторияда ишлаш тартиби билан таништириш,лабораторияда ишлаш жараёнида техника хавфсизлиги қоидаларига риоя қилиш, электр ва газ асбоблари билан ишлаш қоидаларини ўргатишдан иборат. Ҳозирги даврда барча лабораториялар замонавий асбоб ва ускуналар билан жиҳозланган. Шунинг учун лаборатория хоналаридаги ҳар бир анжом техника хавфсизлиги қоидаларига тўла амал қилган ҳолда керакли жойга ўрнатилиши шарт. Хоналарнинг эшик ва деразаларини очиб шамоллатиб туриш ёки вентиляция қурилмалари ва мўрили шкафлардан фойдаланиш зарур. Лабораторияда техника хавфсизлиги қоидаларига риоя қилмаслик кўнгилсиз ҳодисаларга олиб келиши мумкин. Тажриба ва анализлар тўғри ва аниқ натижа чиқиши, кўнгилсиз ҳодисалар содир бўлмаслиги учун ишни бошлашдан олдин асбоб-ускуналарнинг ишга яроқлилигини текшириб чиқиш керак. Лабораторияда барча электр асбоблари бир хил кучланишда ишлаши,уларнинг ёқиш ва ўчириш жойлари мустаҳкам ўрнатилган бўлиши керак. Электр плиткаларининг тагида ва устида ёнмайдиган асбест бўлиши шарт. Пахта,қоғоз ва шунга ўхшаш тез алангаланувчи моддалар алоҳида хонада сақланиши, лаборатория полига резина гилам ёки тахта тўшалган бўлиши керак. Машғулотларни бошлашдан олдин талаба лабораторияда ишлатиладиган ҳар хил асбобларни ишлатишни ўргатиш учун уларнинг ишлатиш қоидалари билан таништириш керак. Лабораторияда фотометрдан ва газ горелкасидан фойдаланиш қоидаларини билмаган талабаларга асбобларни ишлатиш қатъиян ман этилади. Фотометрни ишлатишда дастлаб ҳаво йўли, кейин газ йўлини очиб, газ ва ҳаво аралашмасини ёқиш керак. Иш тугагач ёки танаффус вақтида фотометрни ўчириш учун дастлаб газ, сўнгра ҳаво йўли ўчирилади ва ячейка диафрагмаси беркитилади, микроамперметр тўғриланиб, сўнгра ёритиш йўли ўчирилади. Горелка ва газлар аралашмасидан иборат ёқилғини ишлатиш тўғрисидаги ёзиб қўйилган қоидаларга амал қилиш керак. Агарда газ ва ҳаво аралашмаси ёнаётган горелкани ўчириш ва ёндириш қоидасига риоя қилинмаса аланга асбоб ичига кириб, асбобнинг ойнали арматураси бузилиши мумкин. Иш вақтида асбобнинг камчилиги аниқланса ёки бирор ердан газ чиқса уни тезда ўчириш керак. Тупроқшунос далада қилинадиган ишлар учун тайёргарлик кўради. Ўрганилаётган худуднинг тупроқ харитаси билан танишиб, ўша жойнинг тупроқ пайдо бўлиш омиллари: иқлим шароити, рельефи, ўсимликлари ва ҳайвонот олами, тупроқ пайдо бўлиш жараёнлари тупроқ ёши ва тупроқ пайдо бўлишдаги она жинслар ва хозирги ҳолати билан танишиб, далада қилинадиган ишларнинг режасини тузади. Далада кесма қазишга тайёргарлик кўриб, кесмани қазишда ишлатиладиган асбоб ва ускуналарни тайёрлайди.Тупроқ қатламларини ўрганишда керакли жиҳозларни олади. Далага бориладиган жойнинг транспорт ҳолати ва йўл харакати қоидаларини ўрганиб, кейин далага чиқади. Далада дала-камерал ишлар амалга оширилади.
Лабораторияда хавфли кимёвий моддалардан фойдаланишда
қуйидагиларга амал қилиш керак
Концентрланган кислота ва ишқорлар билан ишлашда албатта резина қолқоп ва махсус кўзойнакдан фойдаланинг. Концентрланган кислота, айниқса сульфат кислота H₂SO₄ ни бир идишдан бошқа идишга қуйишда ёки уларни бирор модда билан аралаштиришда жуда эҳтиёт бўлинг, акс ҳолда, идиш қизиб кислота сачраши ва куйдириши мумкин. Бундай ишларни мўрили шкафда бажариш керак.Бензин, эфир ва ацетон билан ишлашда алангадан узоқда туринг. Бундай эритувчиларни алангада қиздириш ман этилади.
Лабораторияда ёнғинга қарши ОПХ-10 ва ДУ-5 ўт ўчиргичлари бўлиши керак. Лабораторияда ишлаш учун оқ халат кийиш керак. Бу турли тасодифларнинг олдини олишда муҳим аҳамиятга эга.Тасодифдан жароҳатланиш ва куйиб қолишларда биринчи ёрдам кўрсатиш учун дорилар аптечкаси бўлиши шарт.
«Техник тупроқшунос» талаба лабораторияда амалий ишларни бошлашдан аввал техника хавфсизлиги қоидалари билан танишиб чиқиши ва бу ҳақда махсус дафтарчага имзо чекиши, ҳамда қуйидаги лабораторияда ишлаш қоидаларига қатъий риоя қилиши талаб этилади.
1.Лабораторияда ҳар бир талаба - тажрибани ўзи учун белгиланган иш
ўрнида, оқ халат кийган ҳолда бажариши лозим.
2.Лабораторияда сув ичиш ва овқатланиш мумкин эмас.
3.Тажриба бошланишидан аввал талаба ишнинг моҳиятини билиши, асбоб ва реактивларни тайёрлаши, сўнгра ўқитувчи ёки катта лаборант иштирокида ишни бошлаши лозим.
4.Заҳарли моддалар билан бажариладиган тажрибалар фақат мўрили шкафда бажарилиши керак.
5.Лабораторияда полга, жиҳозларга реактив ва эритмаларни тўкиш мумкин эмас.
6.Лабораторияда электр асбобларини ишлатишда эҳтиёткорлик билан ишлаш, очиқ линия ва электр мосламаларга тегиш мумкин эмас.
7.Электр асбоблар ерга уланиши ва мустаҳкам ўрнатилган бўлиши шарт.
8.Реактивларни қўлга, терига ва юзага теккизманг, зарарли таъсир этади.
9.Концентрланган кислота ва ишқор ишлатишда, албатта, резинали қўлқоп ва махсус кўзойнакдан фойдаланиш керак.
10.Концентрланган кислоталарни бир идишдан бошқа идишга қуйишда ёки бирор моддага аралаштиришда жуда секин ва эҳтиётлик билан аралаштириб турган ҳолда қуйиш керак, акс ҳолда у қизиб кетиб, сачраб бирор ерни куйдириши мумкин.
11.Бензин, эфир ва ацетон билан ишлашда алангадан узоқда туриш шарт.
12.Ёниб турган газ горелкаси ва электр асбобларини назоратсиз қолдирманг.
13.Лабораторияда ишлаётган талабалар дориқути ва ўт ўчирғич асбоблари турадиган жойни билишлари керак.
14.Лабораторияда биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш қутичасида танин, калий перманганат, калий гидрокарбонат, йод, пахта, бинт, куйишга қарши малҳам дорилар бўлиши лозим.
15.Иш тугагач, иш жойини тартибга келтиришни, сув жўмрагини беркитишни, газ ва электр асбобларини ўчиришни унутманг!

Лабораторияда ишлаш жараёнида талаб қилинадиган техника

хавфсизлиги чоралари ва шикастланганда биринчи ёрдам.
Лабораторияда махсус кийим-халатсиз ишлашга йўл қўйилмайди. Лаборатория хоналарида чекиш, овқатланиш, озиқ-овқатларни сақлаш, қаттиқ сўзлаш, радио асбоблардан, иш жараёнида чалғитувчи қўл телефонларидан фойдаланиш таъқиқланади.
Кислота ва ишқорлар билан ишлаганда жуда эҳтиёт бўлиш зарур. Кимёвий реактивлар билан ишлаганда мўрили шкафдан фойдаланиш керак. Лабораторияда ишлаш вақтида шикастланганда кўрсатиладиган биринчи тиббий ёрдам.
1.Механик шикастланганда ёки шиша кесганда: шикастланган жойни 2-3 % ли KMnO₄ ёки 3 % ли H₂O₂ билан ювиб,шикастланган жой атрофини йод билан дизенфекция қилинади ва стерилланган бинт билан боғлаб қўйилади.Агар жароҳат чуқур бўлса 2-3 % ли FeCL₂ эритмаси билан намланган пахта қўйилади.Кўп миқдорда қон кетаётган бўлса врач етиб келгунга қадар резина арқон (жгут) боғлаб қўйиш керак.
2.Иссиқдан куйган жой 3% ли ичимлик содаси ёки KMnO₄ билан артиб, куйишга қарши малҳам суртиб,бинт билан боғлаб қўйилади. Агар куйиш жиддий бўлса 2-3 % ли KMnO₄ эритмаси билан боғланади ва врачга жўнатилади.
3.Кимёвий моддалар (Кислоталар,ишқорлар ва бошқа захарли реактивлар) билан куйганда кўп миқдордаги сув билан куйган жойни ювиб ташлаш керак. Кислотада куйганда 2-3 % ли ичимлик содаси ва аммоний бикарбонат билан, ишқорда куйганда 2 % ли сирка кислотаси билан артиш зарур бўлади. Шикастланган жойга малҳам ёки борли вазелин суртиб, боғлаб қўйилади. Агар захарли моддалар ичга кетиб қолса зудлик билан бармоқлар ёрдамида ёки 1 % ли CuSO₄ эритмасидан 1 ош қошиқ олиб, эритиб, ичиб қайт қилиш лозим. Ошқозонни сув билан ювиб, сут ёки аччиқ чой ичилади.
4.Электр ток урганда (резина қўлқоп ёки таёқча) ёрдамида ток урган одам электр тармоғидан ажратилади,тез ёрдам келгунга қадар 1-2 соат давомида сунъий нафас олдирилади.