|
Q
Q
Q
бўлади.
Яхши иссиқлик изоляциясида
катталиги 95-97% га етади.
Иссиқлик изоляциясини ўрнатишнинг бошланғич ҳаражатлари жуда тез,
қоида бўйича, бир йилдан кам вақтда ўзини оқлайди.
Иссиқлик изоляцияси саноат ускуналари ва трубопроводларни фақат
иссиқлик сарфи ва совуқдан сақлабгина қолмасдан, кўпгина ҳолларда ишлаб
чиқариш режимларини барқарорлаштириш ва технологик жараёнларини
интенсификациялашга ёрдам беради.
Масалан, электр станциялар буғли турбиналарининг иссиқлик
изоляцияси яхши бўлмаса, турбинадардаги подшипникларнинг кучли
тебраниши туғилади, бу эса уни ишга тушириш ва эксплуатация қилишга
тўсқинлик қилади.
Темир-йўл транспортида иссиқлик изоляцияси ҳаракатдаги вагонларда
ишлатилади, масалан йўловчи ва изотермик вагонлар.
Иссиқлик изоляция саноати учун табиий хом ашёнинг кўп сонли
турлари ва бошқа саноат тармоқларининг турлича чиқиндилари – хом ашё
базаси ҳисобланади.
Барча мумкин бўлган тоғ жинслари минерал пахта ва унинг асосида
иссиқлик изоляция маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун хом ашё бўлиб хизмат
қилади: базальт, гранит, диабаз, диорит, трахит ва бошқа вулқонсифат
жинслар; доломит ва мергал.
Ноорганик иссиқлик изоляция материалларини ишлаб чиқариш учун
хом ашё ресурсларининг турлари, саноат чиқиндилари ичида биринчи
ўринни металлургия, домна шлаклари эгаллайди.
12
Домна шлаклари минерал пахтасини ишлаб чиқариш учун амалда
туганмас хом ашё заҳирасини ташкил қилади. ТЭЦ буғли ўчоқларида
чангсимон ёқилғи ёқишда ҳосил бўлган кулни иссиқлик изоляция бетонлар
тайёрлаш учун ишлатилади.
Органик иссиқлик изоляция материалларни ишлаб чиқариш учун хом
ашё сифатида ёғоч, торф, алоҳида турдаги қишлоқ хўжалик экинлари пичани,
ҳамда ааайрим ёввойи экинларнинг поялари, масалан қамиш ишлатилади.
Иссиқлик изоляция пластмассалар турли кимёвий таркиби синтетик
смолаларидан фенол, полистирол ва бошқа таркиблар ишлаб чиқилади.
Иссиқлик изоляция материалларни тайёрлаш учун хом ашёни комплекс
қўллаш ва шу асосда иссиқлик изоляция материаллар ишлаб чиқаришни
бошқа ишлаб чиқариш билан кооперациялашни амалга ошириш тавсия
қилинади. Масалан домна шлакларидан минерал пахтани металлургия
комбинатларида, шиша толаларини шиша заводларида, ёғоч толали ва
фибролит плиталарни уй-жой қуриш комбинатларида, газсланган
пластмассаларни эса кимё саноати корхоналарида ишлаб чиқаришни ташкил
қилиш фойдалидир.
Иссиқлик
изоляция
материаллар
саноатини
яқин
йилларда
ривожлантиришнинг асосий масалалари:
а) хом ашё базасини кенгайтириш;
б) иссиқлик изоляция материаллар ишлаб чиқаришни ошириш ва
сифатини яхшилаш мақсадида ишлаб чиқариш технологик жараёнларини
мукаммаллаштириш;
в) юқори самарали технологик ускуналар билан корхоналарни
таъминлаш;
г) тўлиқ завод тайёрлиги билан иссиқлик изоляция маҳсулот ва
конструкцияларни ишлаб чиқишга ўтиш ва улардан қурилиш майдончалари
ва монтаж участкаларида иссиқлик изоляция мосламаларни йиғиш (монтаж
қилиш);
д) ишлаб чиқаришда меҳнатнинг хавфсиз ва соғлом шароитларини
таъминлаш.
Иссиқлик изоляция материаллар тузилишининг бош хусусияти бу
уларнинг юқори ғоваклигидир.
Материал ғоваклиги деб, материал таркибидаги барча ғовакларнинг
умумий ҳажмининг материалнинг умумий ҳажмига нисбати айтилади.
Ғоваклик материалнинг ғоваклар билан тўлиқлик даражасини кўрсатади ва
одатда ҳажм бўйича фоизларда ифодаланади.
13
Материалнинг ғовакк ва зичлик қийматлари ўзаро бир-бирларини 100%
гача тўлдирадилар. Ғовакк қанча кўп бўлса, зичлик шунча кам бўлади, ва
аксинча. Ғоваклар деб, материалдаги майда бўшлиқларга айтилади, улар
одатда ҳаво ёки сув билан тўлдирилади.
Қурилиш материалларининг макроғовакк ва микроғовакк тушунчалари
фарқланади. Материалнинг макроғовак тузилиши кўз билан кўринувчи
нисбатан йирик ғоваклар мавжудлиги билан характерланади.
Материалнинг микроғовак тузилиши фақатгина микроскопда кўринувчи
жуда майда ғоваклар мавжудлиги билан фарқланади.
Иссиқлик изоляция материаллар икки хил ғовакларга эга. Амалда бу
материаллар хусусиятига асосан уларнинг макроғовакги таъсир кўрсатади.
Шунинг учун, қаерда иссиқлик изоляция материаллар ғовакги хақида фикр
юритилса, ўша ерда уларнинг макроғовак тузилиши назарда тутилади.
Иссиқлик изоляция материалларнинг макроғовак тузилиши ғоваксимон,
донадор, толасимон, пластинкасимон ёки аралаш бўлиши мумкин.
Ғоваксимон тузилиш ғоваклар бир хиллиги ва уларнинг материалда бир
текис тақсимланиши билан фарқланади.
Ғоваклар одатда сферага яқин бўлган шаклга эга. Бундай тузилиш ғовак
бетон, кўпик шиша, газланган пластмассалар ва айрим бошқа материалларга
мос.
Донадор тузилишга сочилувчан материаллар эга бўладилар. Бундай
материаллар ғовакк миқдорини, уларнинг гранулометрик таркиби билан
аниқланади. Гранулалар шакли ва ўлчамлари бўйича қанчалик бир жинсли
бўлса, шунчалик материалнинг ғовакги юқори бўлади.
Толасимон тузилиш минерал ёки органик толали материаллар учун
характерлидир: асбест, минерал ва шишали пахталар, ўсимлик толалари.
Пластинкасимон тузилиш фақат таркибида слюда баргчалари бўлган
вермикулитда учрайди.
Аралаш тузилиш масалан, тола ва донадор кукунли материалларда
учраши мумкин: асбестодиатомит, совелитли ва бошқа маҳсулотлар.
Материалдаги ғоваклар ёпиқ, яъни умумлашмаган, ёки очиқ, ўзаро
боғланган бўлиши мумкин. Одатда иссиқлик изоляция материаллар ҳам ёпиқ,
ҳам очиқ ғовакларга эга бўладилар. Айрим ҳоллардагина материалда фақат
ёпиқ ёки фақат очиқ ғоваклар бўлади. Материалнинг умумий ғовакги Р
об
ёпиқ Р
3
ва очиқ Р
0
ғоваклар йиғиндисига тенг:
Р
об
= Р
3
+ Р
0
14
Умумий ғоваккни, яъни барча ёпиқ ва очиқ ғоваклар йиғиндисини
кўпинча хақиқий ёки мавжуд ғовакк дейилади. Умумий (ҳақиқий) ғовакк
катталиги Р
об
ни ҳисоблаш учун материалнинг солиштирма
Do'stlaringiz bilan baham: |
