Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тўҚимачилик ва енгил саноат институти

 
3.6. 
Кислотали бўёвчи моддалар билан жун толасини бўяш 
Кислотали бўёвчи моддалар билан бўяш технологиясини тузишда 
қуйидаги асосий масалалар ҳал қилинади. 
1.
Равон ранг ҳосил қилиш; 
2.
Эритмадан бўёвчи модданинг толага тўлиқроқ ўтиши; 
3.
Ранг мустаҳкамлигини ортиши; 
4.
Тола мустаҳкамлигини сақлаш. 
Биринчи масалани ҳал қилиш анча қийинроқ бўлиб уни қуйидаги 
омиллар ёрдамида бажарилади. 
Электролитнинг бўяшга таъсири эритма муҳитига боғлиқ. 
Кислотали шароитда электролит аниони бўёвчи модда анионининг толанинг 
мусбат зарядланган гуруҳларига боғланишига ўзига хос рақобатда бўлади. 
Кислота аниони ҳаракатчан ва ўлчами кичик бўлганлиги сабабли зарядланган 

---

67 
тола аминогуруҳларини биринчи бўлиб эгаллайди, лекин унинг толага 
мойиллиги юқори (∆µ
0 
= 43-
54 кЖ/моль) бўёвчи модда аниони томонидан 
сиқилиб чиқарилади. Натижада, бўяш жараёни секинлашади ва ранг равон 
чиқишига имкон яратилади. 
Нейтраш шароит эса қўш электор қаватини зичлаб, тола 
ξтенциалини сусайтиради, натижада, сорбланиш тезлашади. 
Эритма рН и кўтарилса, толада ионлашган аминогуруҳлар сони 
камаяди, натижада, бўёвчи модданинг сорбланиши сусаяди ва ранг 
равонлашуви яхшиланади. Кислотали бўёвчи моддалар табиатига боғлиқ 
равишда турли кислотали агентлар ишлатилади: 
Яхши равонлвнувчанлар учун: Н
2
SO
4
, p
Н = 2,3 – 3,5; 
Ўртача равонланувчанлар учун: CH
3
COOH, pH = 5; 
Ёмон равонланувчанлар учун: СН
3
СООNH
4
, pH = 6. 
Сирка кислотанинг аммонийли тузи ҳарорат таъсирида кислота ва 
учувчан аммиакга парчаланади ва кучсиз кислотали муҳит таъминланади: 
СН
3
СООNH
4
→ CH
3
COOH + NH
3 
↑
Жун толаси асосан узлукли усул билан тола, пилик, трикотаж полотно, 
мато ҳолатида бўялади. Кўпинча тола ҳолатида бўялади. 
Танланган шароитга қараб оқ, қаймоқ ранг, сариқ, кулранг ва 
жигарранг жун толаларимизни қуйидаги кислотали бўёвчи моддалар билан 
бўялди.
3.9- 
жадвал