6.1. Бизнесда бошқарувнинг вужудга келиши ва ривожланиши. Бошқаришда бизнес фаолияти дейилганда—ишни ташкил этишга таъсир кўрсатадиган шарт-шароитлар ва омиллар борлиги тушунилади. Бизнес фаолиятининг мақсадлари ва вазифалари бевосита бозор тамойилларидан келиб чиқади.
Маълумки, бозор иқтисодиёти шароитларида сотувчилар уз товарларини имкон борича кўпроқ фойда берадиган қилиб сотишга, харидорлар эса бу товарларни имкони борича арзонрок харид қилишга интилади.
Бозор иқтисодиётида давлат томонидан курсатиладиган чоралар ижтимоий ҳимоя, атрофдаги мухит мухофазаси, инсон кадрини, демократияни ҳимоя қилиш ва бошқаларга қаратилган бўлиши мумкин. Бизнеснинг мухим томони унинг фаолиятини бошқариб боришдир. Бизнесни бошқариш моҳият эътибори билан олганда мақсадга эришиш йўлида қилинадиган хатти-харакатларни жонлантириш учун 1 шахс еки шахслар гуруҳи томонидан бошқа шахсга таъсир ўтказишдан иборат.
Бизнесни бошқариш уч жиҳатни ўз ичига олади:
1. «Кимни» «ким» бошқаради?
Бу нарса бошқарув вазифалари, бошқарув органлари вазифаларининг ижросини таърифлайди. Иккинчидан, шахсларни ва қарорларга алоқадор воситачи кишиларни ким бошқариб бориши шу йўл билан аниқланади.
Бошқарув «қай тариқа» амалга оширилади ва бошқариладиган кишиларга у қай тариқа таъсир ўтказади?
Бошқарув «нима» билан амалга оширилади? Тадбиркорликни бошқаришнинг мухим вазифаси тадбиркорлик сиёсатини белгилашдир. Тадбиркорлик фаолиятининг сиёсати барча норматив талаблар ва шу талабларни амалга ошириш усулларини ўз ичига олади.
Тадбиркорлик фаолиятининг самарали бўлишида тадбиркорлик мухити омилларини тадқиқ этиш мухим ўринни эгаллайди. Тадбиркорлик мухити дейилганда фирманинг фаолият кўрсатиб боришига таъсир ўтказадиган ва бошқарувга оид қарорлар қабул қилишнинг талаб этадиган шарт-шароитлар ва омиллар бор йўқлиги тушунилади. Тадбиркорлик мухитининг ички ва ташки омиллари тафовут қилинади. Ички мухит дейилганида фирманинг олинадиган фойдани кўпайтиришга қаратилган бошқарув механизмини ўз ичига олувчи хўжалик фаолияти тушунилади.
Тадбиркорликнинг ташқи мухити дейилганда рақобатчи фирманинг фаолиятини қатъий назар атрофидаги мухитда юзага келадиган, лекин, унинг иш олиб боришга таъсир ўтказадиган барча шарт -шароитлар ва омиллар тушунилади.
Тадбиркор катта фойда олиш учун қуйидаги йўналишларда ўз мақсадини аниқлаб олиши керак: фан-техника соҳасида - янги махсулотни ишлаб чиқиш ва жорий этишни; ишлаб чиқариш соҳасида технология жараёнини такомиллаштириш ва янги технологиядан фойдаланиш, ишлаб чиқарилган махсулот сифатини яхшилашни; мехнатни ўтказиш, сотишда- ҳар 1 мехнатга нисбатан бозор улушини саклаб колиш ва кенгайтириб бориши лозим.
Бошқаришнинг асосий вазифаси омиллар таъсирининг табиати ва даражасини аниқлаб, тадбиркорлик фаолиятининг самарали амалга ошиб бориши ва ривожига таъминлашга қаратилган қарорлар қабул қилишдир. Шу мақсадда тадбиркорлик мухити омиллари қуйидаги жараёнларда:
-маркетинг тадқиқотлари ва маркетинг дастурларини ишлаб чиқишда;
бизнес-режа кўрсаткичларини ишлаб чиқаришда;
оператив бошқаришда;
хўжалик фаолияти натижаларини назорат қилиб бориш жараёнида мунтазам таҳлил қилиб борилади.
Республикамизда иқтисодий ислоҳатларни амалга оширишга асосий мақсад-бозор муносабатларни ташкил этиш, бозорни турли туман зарур товар ва хизматлар билан тулдириб, истеъмолчиларнинг саралаб товар харид қилишига кенг имкониятлар яратиб, пировард натижада халқнинг фаровон турмуш шароитини таъминлашдан иборат.
Халкимизнинг фаровон турмушини яратишда, кенг истеъмол товарлар билан бозорни тукин сочин қилишда, аҳолига турли-туман хизматлар кўрсатишни ташкил этишда тадбиркорликнинг хам ўз ўрни бор. Чунки тадбиркор канча ривожланса, моддий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш хам шунчалик ривожланади.
Ўзбекистон республикасининг «Тадбиркорлик тўғрисида»ги қонунида белгиланганидек, хар қандай шаклдаги тадбиркорлик мулк эгасининг шахсан иштирок этишига ёки бошқа фуқароларнинг мехнатининг куллаш йўли билан фойда олишга асосланиши мумкин
